Grootschalige natuurontwikkelling langs rivieren kan ervoor zorgen dat de binnenvaart minder (vaak) last heeft van droogteperiodes. Dat is de opzet van het Plan Ruimte voor Levende Rivieren van het Wereld Natuur Fonds en vijf andere natuurbeschermingsorganisaties. Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat nam het plan 27 november in ontvangst. Het plan is uitgewerkt met andere partijen, onder meer uit de binnenvaart (BLN-Schuttevaer), zand- en grindwinning, recreatie en landbouw.
“Door kribben en indijking stromen Nederlandse rivieren zo snel dat de bodem geleidelijk uitslijt. Schepen dreigen daardoor bij laag water op harde delen te stuiten, zoals kabels en betonranden. Het natuurlijker inrichten van de rivieren met nevengeulen en periodiek overstromende uiterwaarden vertraagt de stroming en voorkomt dat de rivierbedding verder uitslijt.” Aldus Wereld Natuur Fonds.
Ruimte voor natuur
Ruimte voor Levende Rivieren gaat verder dan het succesvolle Ruimte voor de Rivier. Dat programma was gericht op bescherming tegen hoogwater. Door verruiming van rivieren is er de afgelopen 25 jaar 12.000 hectare extra natuur bijgekomen. Het nieuwe plan Ruimte voor Levende Rivieren creëert nog meer ruimte langs de rivieren door natuurontwikkeling op een slimme manier te combineren met onder meer landbouw, natuur, delfstoffenwinning en woningbouw, stelt WWF-Nederland.
“Dit helpt de uitdagingen van klimaatverandering aan te pakken. Én het brengt het natuurlijke rivierproces weer op gang, wat belangrijk is voor beschermde trekvissoorten als de paling, zalm en steur en herstel van kenmerkende ooibossen.”
Bodemerosie
Door langduriger perioden van droogte is het probleem van bodemerosie urgenter geworden: het uitslijten van de rivierbedding. Lage waterstanden vormen in toenemende mate een belemmering of zelfs risico voor de binnenvaart. Doordat harde delen bij sluizen, bruggen, kribben en kades niet meeslijten met de rivierbedding, vormen die steeds hogere drempels voor schepen.
Ook voor de natuur is het een probleem dat de bodem wegslijt en de rivier steeds lager in het land komt te liggen. Daardoor stromen uiterwaarden en al aangelegde nevengeulen die voor extra afvoercapaciteit dienen bij hoogwater, minder vaak over. Het gevolg is dat de natuur verdroogt en vissen onvoldoende stromend water hebben om te overleven.
Trager stromen
De oplossing is de rivier verbreden zodat die trager gaat stromen. Dit biedt ook kansen voor meer natuur en recreatiegebieden langs de rivieren. Voor bijvoorbeeld de Bovenrijn, de Waal en de kop van de IJssel – de drukste scheepvaartroute – zijn volgens het plan over een lengte van 140 kilometer nevengeulen en verlaagde zomerdijken nodig. Daardoor lopen uiterwaarden weer vaker onder en stromen nevengeulen mee bij gemiddelde waterstanden die ruim tweederde van het jaar voorkomen. In die periode wordt ook het meeste zand verplaatst op de bedding.
Optimaal bevaarbaar
Het scenario om erosie van de rivierbedding tegen te gaan door het verbreden van de rivier is met Rijkswaterstaat, Deltares en HKV ontwikkeld. Daarnaast hebben de natuurorganisaties in samenwerking met BLN Schuttevaer de belangen van scheepvaart in kaart gebracht, zodat daar rekening mee wordt gehouden in de plannen.
Dominic Schrijer, voorzitter van BLN-Schuttevaer: “Het mooiste van deze samenwerking is wel, dat door met creativiteit en deskundigheid te kijken naar rivierontwikkeling, we kansen kunnen pakken om de rivieren levendig te houden en optimaal bevaarbaar en dat is een mooi resultaat.”
