Nederland waterland. Dat zagen we de afgelopen maanden wel. Na regelmatige perioden van soms langdurige droogte in de afgelopen jaren, kregen we nu ruimschoots gecompenseerd wat we in die jaren tekort zijn gekomen. Zelfs in zo’n overvloedige mate dat ook in de droogste delen van ons land de grondwaterstand zich kon herstellen. En zelfs meer dan dat. Zo trad bijvoorbeeld de Overijsselse Vecht op een dusdanig wijze buiten haar oevers dat het volgens deskundigen in de nabije toekomst zeer positieve gevolgen heeft voor de natuur in die regio.
Waar we ook de vruchten van geplukt hebben en wat we vooral geslaagd kunnen noemen, is het project Ruimte voor de rivier. De eerste hoogwatergolf van de Rijn en haar zijrivieren hadden we nog niet verwerkt of de volgende diende zich aan. En bij een combinatie van een hoge rivierafvoer en een storm uit de westelijke windrichting, waarbij zelfs de Maeslantkering gesloten werd, hielden we de boel droog. We zijn ver van situaties gebleven zoals in 1995, waarbij een groot deel van de inwoners in ons rivierengebied geëvacueerd moest worden. Dit bleek dus met recht een geslaagd stukje watermanagement!
Tegelijk komen we er in zo’n periode ook achter waar we ons huiswerk nog niet af-, of zelfs onvoldoende gemaakt hebben. Hoe komt dat, vraag je jezelf dan af. Het feit dat er geen gevaarlijke situaties zijn ontstaan, betekent niet dat we in het land geen overlast hebben ervaren.
Nu ontkom je daar sowieso niet helemaal aan, omdat niet alles maakbaar is. De overlast in onze bedrijfstak ervoeren we doordat belangrijke hoofdvaarroutes enige tijd gestremd zijn geweest. Denk hierbij aan het Amsterdam-Rijnkanaal, bij de keerschuif te Ravenswaaij met de daarnaast liggende sluizen, en de Oranjesluizen, die de verbinding vormen naar het Markermeer en daarmee Noord-Nederland.
De eerste stremming had te maken met (alweer) een defecte sluis, die normaliter gebruikt wordt wanneer de keerschuif gesloten is bij hoogwater. De laatste had te maken met een dusdanig verhoogd waterpeil in het Markermeer dat de techniek van de deuren niet berekend was op het hoogteverschil. Daardoor werd de situatie penibel en raakte de sluis buiten gebruik.
Dat roept de volgende vraag op: Hoe is het gesteld met het peilbeheer in ons land? Hanteren we een streefpeil dat heilig is, en acteren we daardoor onvoldoende of in sommige gevallen zelfs niet meer, als de voorspellingen een langere periode met neerslag aangeven? Andersom geldt dit trouwens ook in een periode van droogte.
Overkwam ons dit werkelijk? Het was toch niet voor het eerst dat we in dit land te maken hadden met een langere periode van overvloedige neerslag? Ik kan me daarbij in de afgelopen 25 jaar dat ik meedraai, niet herinneren dat een hoofdvaarroute daarbij gestremd is geweest. De enkele uitzonderingen op de kleine vaarroutes, zoals de Linge, daargelaten.
Zou zich hier wellicht de automatisering van gemalen en stuwen wreken? Doordat die pas gaan pompen respectievelijk gelicht c.q. gestreken worden, als het water een bepaald peil heeft bereikt? Hebben we het peil van het Markermeer te hoog gehouden, of zijn we te laat gaan spuien? Of is het een combinatie van beide?
Hierbij komt me ook de hoogwatergolf van juli 2021 in gedachten. Op het cruciale moment was het niet meer mogelijk om de stuw in de Maas bij Sambeek te strijken door het vuil dat zich ervoor opgehoopt had. Wanneer men dit eerder had gedaan, was weliswaar het rivierpeil bovenstrooms de stuw wat verder weggezakt dan in normale omstandigheden wenselijk is. Maar dat had het gevaar van een overstroming ter hoogte van Aijen en Well aanzienlijk verminderd.
Een ander voorbeeld in diezelfde periode was de sluiting van de Kromme Nol-kering bij de invaart van het Heusdens Kanaal. Deze sluit normaliter bij een waterstand van +350 NAP. In de winterdag vormt dat geen probleem. Nu echter zagen de plaatselijke agrariërs hun oogst op buitendijkse percelen, en daarmee belangrijke inkomsten, verloren gaan, omdat het gewas op het land overstroomde. En dit terwijl er miljoenen besteed zijn aan het maken van die hoogwaterkering. Had men de kering eerder gesloten, dan was dit niet gebeurd. En zo zijn er wellicht meer voorbeelden die de lezer zou kunnen noemen.
Is met het water, dat doorgaans van boven naar beneden stroomt, en het afvloeien van de oudere generatie bij de waterschappen en Rijkswaterstaat ook veel (praktijk)kennis weggeëbd? Deze kennis was naar mijn idee bij de inmiddels (bijna) gepensioneerde mensen die hier beleid op voerden, toch in ruime mate aanwezig. Hadden zij minder te maken met in beton gegoten protocollen en wellicht doorgeslagen management? Of lieten zij zich daaraan minder gelegen liggen in hun beslissingen, omdat zij van hun voorgangers nog meegekregen hadden wat de strijd tegen het water echt inhield? Namen ze daarom, wanneer de situatie daar om vroeg, beslissingen die wellicht niet altijd volgens het boekje waren, maar wel gericht op het winnen van de strijd tegen het water als dat te veel aanwezig was?
Bovenstaande zijn zo maar wat gedachten en vragen die in mijn hoofd de ronde deden toen ik afgelopen weken de actualiteit volgde over het vele water en alle ongemakken die daarmee gepaard gingen. Temeer omdat ik de laatste jaren steeds meer een omslag bemerk in beleid. Vanuit het denken in mogelijkheden lijkt het wel of we steeds meer naar een ‘no risk-policy’ gaan, waarbij het een spelletje mikado lijkt. Ofwel: wie beweegt, is af. En dat werkt verlammend. En dan hebben we het nog niet eens over onze hardware in de vorm van sluizen en andere kunstwerken die het laten afweten.
Daarom doe ik, ook vanuit onze vereniging, een oproep om ons zo mooie land niet over te geven aan mismanagement. Eeuwenlang hebben we de strijd tegen het water gevoerd – met uiteindelijk succes. Provincie Zeeland heeft er zelfs zijn wapen aan heeft ontleend. De gevolgen van dat mismanagement leiden onder andere tot het stagneren van een zeer belangrijke economische activiteit als het transport over water.
