Op 6 december heeft de Onderzoeksraad voor veiligheid (OVV) zijn rapport uitgebracht over de aanvaring in oktober 2022 tussen de veerboot Tiger en de watertaxi Stormloper in het Schuitengat, een vaarwater in de Waddenzee.
Het is een zeer lezenswaardig rapport geworden. De toedracht tot de aanvaring wordt helder uiteengezet en ook de aanbevelingen zijn zeker het overwegen waard.
Toch een kanttekening bij het rapport.
De betrokken schepen
De Tiger is in termen van het Binnenvaart Politie Reglement (BPR) een groot en snel varend schip. Het betreft een vaartuig (schip) met een lengte van 20 meter of meer (55 meter) dat (in het water gemeten) sneller kan varen dan 40 kilometer per uur. Het is ook een passagierschip omdat het meer dan twaalf passagiers (414) mag vervoeren.
De watertaxi Stormloper is een zogeheten snelle motorboot. Dat is een klein schip (lengte minder dan 20 meter) dat sneller kan varen dan 20 kilometer per uur. Het is geen passagiersschip omdat het CE-certificaat vermeldt dat tijdens de vaart maximaal tien personen aan boord mogen zijn (inclusief schipper).
De toedracht
De Stormloper was op die bewuste vrijdagmorgen (21/10/2022) omstreeks 6.30 uur met acht personen aan boord vertrokken uit Harlingen voor de overtocht naar Terschelling. De Tiger was die morgen om even na 7.00 uur vertrokken vanuit Terschelling voor de overtocht naar Harlingen met vier bemanningsleden en 23 passagiers aan boord.
Beide schepen kwamen elkaar tegen in het Schuitengat. Het beeld is dat de Tiger, varend in zuidelijke richting, ongeveer in het midden van het vaarwater voer. De Stormloper hield (ook) niet ‘zijn’ stuurboordzijde van het vaarwater aan (de groene kant) maar voer meer aan de rode kant. Over de marifoon hebben beide schippers gesproken over een groen-op-groen-passage maar een duidelijke afspraak werd niet gemaakt. Op het laatste moment is de Stormloper echter naar stuurboord uitgeweken, vermoedelijk om de Tiger op de gebruikelijke manier (rood op rood) te passeren. De schipper van de watertaxi kan zich niet meer herinneren waarom hij plotseling naar stuurboord is uitgeweken.
Het gevolg van die manoeuvre was wel dat beide schepen met elkaar in aanvaring kwamen met zeker drie dodelijke slachtoffers tot gevolg. De vierde opvarende van de watertaxi wordt nog steeds vermist, kortom, een vreselijk drama.
Vaargedrag
De OVV stelt dat de Tiger voorrang had moeten verlenen aan de Stormloper, ook al voer deze aan de bakboordzijde van het vaarwater. De raad wijst daarbij op art. 6.02 BPR dat zegt dat een snel schip verplicht is aan andere schepen voorrang te verlenen. Maar wat is voorrang verlenen in deze situatie? In het rapport wordt gesuggereerd dat de Tiger snelheid terug had kunnen nemen om zo meer afstemmings- en handelingstijd te hebben. Dat mag zo zijn, maar was er behoefte aan die extra tijd?
In het rapport van de OVV wordt gesteld dat beide schepen elkaar naderden op tegengestelde koersen. Laten we aannemen dat dat juist is. Uit de radarbeelden blijkt dat als de watertaxi haar koers gewoon had vervolgd (en niet plotseling naar stuurboord was uitgeweken) er voldoende ruimte was geweest om elkaar (ook zonder afspraak) groen-op-groen te passeren.
Zowel bij tegengestelde als bij kruisende koersen zegt het BPR dat beide schepen hun koers en snelheid niet mogen veranderen als daaruit gevaar voor aanvaring kan ontstaan. Naar mijn mening heeft de Tiger zich aan die bepaling gehouden, de Stormloper uitdrukkelijk niet.
Bovendien zegt het BPR dat als twee schepen elkaar naderen op tegengestelde of kruisende koersen en er bestaat gevaar voor aanvaring, het kleine schip voorrang moet verlenen aan het grote schip in het geval beide schepen niet stuurboordswal houden. Die situatie heeft zich hier voorgedaan, dus had de Stormloper moeten uitwijken als er sprake was geweest van gevaar voor een aanvaring op basis van ‘groot wijkt voor klein’. Maar er was geen gevaar voor een aanvaring, de aanvaring is ontstaan doordat de Stormloper van haar koers is afgeweken.
Hoe de regel dat een snel schip verplicht is voorrang te verlenen aan andere schepen moet worden gelezen in relatie tot de bepalingen die betrekking hebben op tegenstelde en kruisende koersen, is mij niet duidelijk. Feit is wel dat die bepalingen elkaar lijken tegen te spreken. Een schone taak voor de wetgever om deze onduidelijkheid op te heffen. In de tussentijd moeten we antwoord kunnen geven op de vraag welk vaargedrag, even los van de overige bepalingen van het BPR, in deze situatie zou getuigen van goed zeemanschap (zie art. 1.04 BPR).
Goed zeemanschap
Dan denk ik dat je kunt stellen dat de Stormloper, op het moment dat deze de Tiger gewaar werd, direct had moeten oversteken naar de groene kant zodat een ‘normale’ rood-op-rood-passage mogelijk werd. In dat geval werd van de Tiger niet meer verlangd dan behoud van koers en vaart. Nu de Stormloper er voor koos aan de bakboordzijde van het vaarwater te blijven varen was er ook niets aan de hand geweest als beide schepen ook in die situatie koers en vaart hadden behouden.
Ik vind dat de Tiger erop mocht vertrouwen dat de Stormloper zich ook zo zou gedragen en dan was er voor de Tiger ook geen enkele aanleiding om koers en snelheid aan te passen. Het getuigt niet van goed zeemanschap om onverwacht, onnodig en op onveilige wijze van koers te veranderen.
Snelheid
Vast staat dat in het Schuitengat een snelheidsbeperking geldt van 20 kilometer per uur. Beide schepen hebben zich niet aan deze beperking gehouden. De watertaxi voer met een snelheid van ongeveer 30 kilometer per uur, de snelboot voer maar liefst 55 kilometer per uur.
Vast staat ook dat ter plaatse de vaarsnelheid structureel werd en wordt overtreden, niet in de laatste plaats omdat handhaving ver weg is. Maar dagelijks passeren de veerdiensten elkaar, ook in het Schuitengat, met hoge snelheid zonder dat zich daarbij problemen voordoen. Bekend is ook dat bochten worden afgesneden en dat groen-op-groen-passages veel voorkomen.
Dan is het niet zo bijzonder dat je een watertaxi aan de verkeerde kant van het vaarwater tegenkomt. Gegeven de praktijk van alledag was er dan ook voor de Tiger geen aanleiding om gas terug te nemen en de snelheid te verlagen. Het probleem is ontstaan doordat de Stormloper plotseling en onverwacht naar stuurboord is gedraaid. Afgezien van de te hoge snelheid zie ik niet goed welk verwijt de schipper van de Tiger dan moet worden gemaakt.
Strafvervolging
Inmiddels heeft het OM laten weten dat zowel de schipper van de Stormloper als de schipper van de Tiger wordt vervolgd. Bij de vervolgingsbeslissing zal het onderzoeksrapport van OVV geen rol hebben gespeeld (dat mag ook niet) maar die zal gebaseerd zijn op een proces-verbaal van onderzoek van de politie, Rijkswaterstaat en/of ILT. Wellicht dat dat onderzoek nog een ander licht op dit ongeval werpt, maar duidelijk is wel dat ook onder professionals de veiligheid niet altijd gegarandeerd is.
Rob Schoute,
Breda
De schrijver was vóór zijn pensionering officier van justitie, speciaal belast met de behandeling van nautische zaken
