De Nederlandse havens spelen een groeiende rol in de nationale veiligheidsstructuur. Dat benadrukt Jeanette Morang tijdens het congres ‘Veilige haven, sterke regio’ van Port of Zwolle. Morang is vlagofficier relatiemanagement bij de Commandant der Strijdkrachten. Volgens haar kan de regio rond Zwolle, Meppel en Kampen ‘een strategische schakel worden in de logistieke keten van Defensie’.
‘Nederland is een doorvoerland en dat maakt onze infrastructuur vitaal,’ zegt Morang. ‘Port of Zwolle ligt gunstig ten opzichte van Duitsland. Als er iets misgaat in de grote zeehavens, kan deze regio een cruciale rol spelen in transport en opslag. Maar dat vraagt wel om samenwerking tussen overheid, Defensie en bedrijfsleven.’
Het Havencongres Port of Zwolle, georganiseerd vanuit Nieuwsblad Transport, is op 28 oktober in Zwolle gehouden. Dagvoorzitter Ivonne Vermeulen, journalist bij NT, opent de bijeenkomst in de Makersfabriek met de centrale vraag wat veiligheid betekent voor een havengebied. Burgemeester Peter Snijders van Zwolle trapt af met een oproep om veiligheid breed te zien.
Snijders wijst op de strategische ligging van de havenregio. ‘Zwolle is een logistiek knooppunt tussen Randstad, Noord- en Oost-Nederland en Duitsland. Die ligging is onze kracht, maar ook onze kwetsbaarheid. Criminelen hebben logistiek nodig – voor drugs, wapens of andere illegale goederen. Die stromen kunnen zich makkelijk mengen met legale transporten.’
Veiligheid zit ‘m niet alleen in het tegengaan van criminaliteit, maar ook in het veilige transport van nieuwe ladingstromen die volgen op de energietransitie. ‘De komst van waterstof en ammoniak betekent nieuwe risico’s. Ook batterijopslag en recyclingbedrijven vragen om alertheid en innovatie. Een veilige haven is een weerbare haven. Dat vraagt om samenwerking tussen bedrijven, veiligheidsdiensten en overheid.’
Hij wijst erop dat Zwolle als voorzitter van de veiligheidsregio IJsselland ook landelijk meepraat over de veilige energietransitie. ‘Voorkomen is beter dan genezen,’ zegt Snijders. ‘Daarom moeten we nu al risico’s herkennen en beperken, in plaats van pas reageren als er iets misgaat.’
Voorbereiden op oorlog
De focus van de avond ligt toch vooral op militaire mobiliteit en wat de impact daarvan is op het havengebied van Port of Zwolle.
De hoofdspreker van de avond is Jeanette Morang, tot voor kort directeur Operaties bij Defensie. In haar toespraak schetst zij hoe het Nederlandse veiligheidsdenken is veranderd sinds de annexatie van de Krim. ‘We hebben lang het vredesdividend geïncasseerd. De muur was gevallen, de vijand leek weg. Maar met de inval in Oekraïne is de realiteit terug: vrede vraagt onderhoud. Wie vrede wil, moet zich voorbereiden op oorlog.’
Morang vertelt hoe Defensie sinds 2014 werkt aan het zogenoemde Readiness Action Plan van de NAVO. ‘Wat we sinds de Koude Oorlog hebben afgebouwd – transportcapaciteit, opslag, begeleiding bij grenspassages – moet opnieuw worden opgebouwd. En dat kan alleen als civiele en militaire logistiek beter samenwerken.’
Volgens haar vervult Nederland als doorvoerland een sleutelpositie in Europa. ‘We hebben een Nationaal Plan Militaire Mobiliteit opgesteld, met drie hoofdassen: Vlissingen, Rotterdam en Eemshaven. Maar ook de oostelijke route via Zwolle wordt belangrijker. De verbindingen naar Duitsland en Scandinavië maken deze regio strategisch relevant voor Defensie.’
Wederkerigheid
Die samenwerking gaat volgens Morang verder dan alleen Defensie en overheid. ‘We spraken ooit over een whole of government approach, maar inmiddels over een whole of society approach. Finland laat zien hoe een land zich als geheel voorbereidt op crises. Bedrijven, burgers en overheid trekken daar samen op. Nederland is nog niet zover, maar we bewegen die kant op.’
Ze benadrukt dat Defensie niet alles zelf kan doen. ‘We bouwen aan een ecosysteem logistiek, met civiele bedrijven die in vredestijd diensten leveren maar waar we in crisistijd zeker van willen zijn dat we over die capaciteit kunnen beschikken. Dat is wederkerigheid: wij werken met hen, en zij staan klaar als het nodig is.’
Ook waarschuwt Morang voor kwetsbaarheid van digitale systemen. ‘Cyberaanvallen of sabotage kunnen een haven platleggen. Veiligheid gaat niet alleen over hekken of camera’s, maar over mensen, kennis en veerkracht. Het draait om het waarborgen van vitale processen: transport, energie, voedselvoorziening en betalingsverkeer. Wie daar niet op voorbereid is, raakt in de problemen nog vóór de eerste bom valt.’
Port of Zwolle als logistieke schakel
Na de lezing vraagt Vermeulen aan Jeroen van der Ende, directeur van Port of Zwolle, wat hij meeneemt uit het verhaal van Morang. ‘Voor mij is vooral de kwetsbaarheid blijven hangen,’ zegt hij. ‘Onze haven is vitale infrastructuur. We werken nauw samen met de provincies Gelderland, Overijssel en Drenthe, die bereid zijn met Defensie verder te trekken. Dat biedt kansen, maar brengt ook verplichtingen.’
Van der Ende verwijst naar de geplande verruiming van de Kornwerderzandsluis. ‘Daardoor worden we de meest landinwaarts gelegen zeehaven van Nederland. We kunnen straks zeeschepen tot 5.000 ton ontvangen. Dat geeft onze regio een nieuwe economische dimensie – en ook een rol in onderhoud en logistiek voor Defensie.’
Panel
In de paneldiscussie die volgt praten bestuurders en ondernemers over hoe veiligheid en economische ontwikkeling samengaan.
Aan tafel zitten Klaas de Vries (wethouder Meppel), Melanie van Beek (COO Broshuis), Maarten van Gaans-Gijbels (voorzitter Nederlandse Vereniging van Binnenhavens), Joop van Esch (Heras), Erwin Hoogland (gedeputeerde Overijssel), Paul Pot (CEO Port of Harlingen) en Jelle Weever (voorzitter Economic Board Regio Zwolle).
‘Veiligheid en innovatie zijn geen tegenstelling,’ zegt De Vries. ‘Ze versterken elkaar. Juist door innovatie kun je risico’s verkleinen.’ Van Beek vult aan: ‘Veiligheid is geen doel op zich, maar een voorwaarde om te kunnen ondernemen. Bedrijven moeten leren omgaan met risico’s, niet ze uit de weg gaan.’
Van Esch, actief in fysieke beveiliging, zegt dat technologie het verschil maakt. ‘Een hek is allang niet meer alleen staal. Door slimme systemen kun je direct signaleren en reageren. Digitalisering maakt beveiliging effectiever, maar vraagt ook om nieuwe bescherming.’
Gedeputeerde Erwin Hoogland benadrukt dat de regio Overijssel de verbinding tussen veiligheid en economie actief zoekt. ‘Onze ligging, infrastructuur en kennisinstellingen maken ons relevant in dit gesprek. Port of Zwolle kan een voorbeeldregio worden voor samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en Defensie.’
Ook Jelle Weever ziet kansen. ‘De economische kracht van deze regio zit in samenwerking. Als wij als ondernemers bijdragen aan weerbaarheid, versterken we niet alleen Defensie, maar ook onze eigen continuïteit.’
