“Wanneer vaart een schipper het liefst?” Het was voor mijn oren bedoeld toen ik als jonge schipper mijn schip iets te diep had geladen en in de monding van een zandgat strandde. De kapitein van de sleepboot die langszij kwam, vroeg het met een lachje dat ik niet helemaal vertrouwde; het voelde als kleinerend en misschien las ik leedvermaak in zijn grijnzend gezicht.
In werkelijkheid was het om mij op te beuren misschien maar dat kwam allerminst zo over. Ik keek hem aan en wachtte op zijn antwoord dat natuurlijk zou komen. Waarom anders de vraag. Ik vreesde alleen voor verlet en kosten. “Als zijn schip omhoog zit!” Een bulderend lachen volgde om zijn eigen grap.
Ik zweeg, er viel niets te lachen om grappen of tegeltjeswijsheden. Ik wilde geen sleepboothulp maar blokkeerde wel de invaart. Na een halfuur pompen van water uit het zand en uitlaatgassen in de atmosfeer kwam de vrijheid.
Veel uitdrukkingen hebben een maritieme achtergrond. Toen ik op de lagere school zat, las ik in mijn taalboek: Een schip op het strand is een baken op zee. Volgens het Genootschap Onze Taal betekent het spreekwoord: als je goed kijkt naar wat er bij anderen is misgegaan, kun je daarvan leren. Dichter Jacob Cats schreef in 1632 al: “Een schip, op ‘t droogh gezeyld, dat is een zeker baken.”
Hoewel ik uit een schippersfamilie kom, had ik nooit van dit spreekwoord gehoord. Bovendien, zo dacht ik, een schip kan stranden maar helemaal bovenóp het strand kom je toch niet? En waarom alleen op zee? Meren en rivieren liggen ook vol met bakens.
Het leven is een puzzel, het feit dat je weet dat hij nooit af komt, moet je er niet van weerhouden door te gaan met puzzelen.
Uitdrukkingen als vast en zeker en een schot voor de boeg zijn natuurlijk bekend, maar ook de kneepjes van het vak en door dik en dun vinden hun oorsprong in de scheepvaart.
Meevaren als de mast – wie is er die vaart en deze uitdrukking niet kent. Ook leuk: op één oor liggen, een zegswijze voor slapen of op bed liggen. Als een schip op één oor ligt, ligt het scheef. Een schipper ligt vaak niet gerust op één oor als zijn schip dat ook doet.
Op de valreep kun je zeggen dat de optelsom van spreekwoorden, gezegden en zegswijzen uit de scheepvaart de spuigaten uitloopt.
