De lage waterstand op de Rijn verergert Duitse energiecrisis, aldus Albert Jan Swart, Sectoreconoom Industrie, Transport & Logistiek bij ABN AMRO in Headlines & Insights. “Net nu de Duitsers vanwege het tekort aan gas meer kolen nodig hebben, wordt de capaciteit van de binnenvaart beperkt. Dat kan ernstige gevolgen hebben, aangezien meer dan de helft van de kolen die de Duitsers importeren via de Nederlandse binnenvaart wordt aangevoerd.”
ABN AMRO schat dat circa 10 procent van de Duitse elektriciteitsproductie afhankelijk is van de import van steenkool via de Nederlandse binnenvaart. Jarenlang werd het gebruik van zowel Nederlandse als Duitse kolencentrales juist teruggedrongen om de CO2-uitstoot te beperken. Nu er vanwege de geopolitieke spanningen tussen Rusland en Europa vanwege de invasie in Oekraïne minder aardgas beschikbaar is, wordt de inzet van gascentrales beperkt en neemt het gebruik van kolen weer toe. Ook de hoge gasprijs speelt een rol.
Het gebruik van kolen voor de elektriciteitsproductie is in Duitsland fors toegenomen. In het eerste kwartaal van 2021 werd nog 47 procent van de Duitse elektriciteit opgewekt in kolencentrales. In het eerste kwartaal van 2022 is dat volgens het Duitse statistiekbureau Destatis gestegen naar 57 procent.
Bruinkool
Duitsland is niet voor alle kolen afhankelijk van import. Het land produceert nog steeds veel bruinkool, in het eerste kwartaal van 2022 goed voor 28 miljoen megawattuur (MWh) elektriciteit, goed voor 35 procent van de Duitse elektriciteitsproductie.
De gestegen productie van kolencentrales komt echter grotendeels op het conto van steenkool, waarvoor Duitsland volledig afhankelijk is van import. In het eerste kwartaal van 2022 steeg het gebruik van steenkool in Duitse centrales met maar liefst 31 procent ten opzichte van dezelfde periode van 2021. De opwek uit steenkoolcentrales steeg naar 18 miljoen MWh, goed voor ruim 22 procent van de Duitse elektriciteitsproductie. De Duitse import van steenkool is in het eerste kwartaal van 2022 met zo’n 23 procent gestegen ten opzichte van dezelfde periode in 2021.
Import
Normaliter wordt zo’n 80 procent van de Duitse kolenimport via Nederland getransporteerd. Zo importeerde Duitsland in 2019 volgens Destatis 35 miljoen ton kolen, waarvan volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 28 miljoen ton via Nederland werd vervoerd, vooral via de Rotterdamse haven. Hiervan wordt zo’n 70 procent door de binnenvaart vervoerd, de rest gaat via het spoor, over zee en met vrachtwagens. Aangezien circa 20 procent van de steenkool door de Duitse staalindustrie wordt gebruikt, is daarmee zo’n 10 procent van de Duitse elektriciteitsproductie afhankelijk van via de Nederlandse binnenvaart geïmporteerde kolen.
Van de in Rotterdam ingevoerde kolen is volgens cijfers van het Rotterdamse havenbedrijf normaliter zo’n 90 procent bestemd voor doorvoer naar Duitsland. De overslag van kolen in de Rotterdamse haven steeg gedurende de eerste zes maanden van 2022 met maar liefst 30 procent. Het lijkt er dus op dat Duitsland vooral de import van kolen via Nederland flink heeft opgevoerd.
Het lage waterpeil in onder andere de Rijn is dan ook een ernstig probleem. Binnenschepen kunnen daardoor veel minder lading meenemen omdat zij anders aan de grond lopen. Net als in 2018, toen het waterpeil ook zeer laag was, stijgen de binnenvaarttarieven daardoor sterk. Het Duitse energiebedrijf EnBW stelde onlangs dat hierdoor op dit moment ook de kosten voor kolencentrales stijgen. Bovendien bestaat het risico dat het waterpeil verder daalt. Als het waterpeil bij Kaub daalt naar 40 centimeter kunnen binnenschepen er niet meer passeren. Op het moment van schrijven staat het waterpeil op 51 centimeter (de actuele stand is hier te vinden) en er wordt voor de komende weken weinig regen verwacht.
In 2018, toen het waterpeil bij Kaub daalde naar 25 centimeter, kostte de droogte de Duitse economie volgrens ABN AMRO 0,4 procent van het bruto binnenlands product. De schade beperkte zich destijds vooral tot verlies, mede door de beperkte capaciteit in de binnenvaart, aan productie in de industrie, landbouw en bosbouw. Hoewel het water nu nog niet zo laag staat, staat wel vast dat bij aanhoudende droogte ditmaal tevens de Duitse elektriciteitsvoorziening wordt geraakt, aangezien alternatieven voor steenkool nu niet voorhanden of zeer kostbaar zijn. Meer steenkool vervoeren via het spoor of de weg is wellicht mogelijk, maar ook daar is de capaciteit beperkt.
De Duitse elektriciteitsprijzen staan vanwege het tekort aan gas toch al op recordhoogte. Een nog lager waterpeil zou de prijzen verder kunnen opstuwen of zelfs kunnen leiden tot het op rantsoen zetten van bedrijven uit verschillende sectoren.
