Transport met schepen heeft Nederland in de vorige eeuw en ver daarvoor groot gemaakt. Talloze ondernemers uit die tijd legden de basis voor familiebedrijven waarvan de kleinkinderen en achterkleinkinderen nu nog steeds varen met voedsel, olie en goederen. 

Het grootste deel van de binnenvaartondernemingen zijn familiebedrijven. Zo’n 75 procent, schat Bureau Voorlichting Binnenvaart. Nederland – ook het land met de grootste West-Europese binnenvaart­vloot en de meeste scheepstypen – heeft veel oude schepen die nog steeds varen, al doen de meeste dat nu vooral als monument. Van zeilschepen als de dorstense aak, tjalk, skûtsje, klipper tot bijvoorbeeld praam, turfeiker, waterschip en trekschuit. 

Schaalvergroting

Aan het begin van de 20e eeuw ontstonden de beurtveren en luxe motors die steden bevoorraadden. Het zeilschip verloor in die eeuw langzaam terrein aan het motorschip. Veel veranderde. Ook de manier van transport, zand laden door beugelen, olie ging in vaten en later tankers, stukgoed in containers. 

Het familiebedrijf veranderde ook gaandeweg, door schaalvergroting en nieuwe inzichten. Zo ook de manier van overdragen van het bedrijf aan de kinderen, die meestal binnen het bedrijf opgroeiden en een passie voor de vaart meekregen. De kosten van schepen liepen op van enkele honderden guldens vroeger tot miljoenen euro’s nu. De risico’s en de bedrijfs­voering veranderden ingrijpend. 

In 1971 werd om die reden Stichting Abri Administratiekantoor opgericht vanuit de toenmalige Christelijke Bond van Ondernemers in de Binnenvaart (CBOB), nu onderdeel van Koninklijke BLN-Schuttevaer. Stichting Abri is al vijftig jaar een specialist voor de administratie, jaarrekeningen en de fiscale aangiftes van scheepvaartbedrijven en familiebedrijven. Maar ze doen veel meer dan alleen de administratie; ze begeleiden de schipper-eigenaar bij tal van bedrijfstechnische vraagstukken. Zoals de overdracht van het familiebedrijf.

“Wij hechten veel waarde aan een gedegen advisering en meedenken met de ondernemer”, vertelt adviseur Wim Onderdelinden. Sinds 12 januari is hij geen directeur meer van Stichting Abri. Hij is met pensioen. Sinds 1974 heeft hij veel schippers begeleid bij
bedrijfsovernames. Bij Abri is het stokje overgenomen door Remco Meinders en Lucien de Boer. Onderdelinden is nog af en toe actief in het bedrijf en werkt nog steeds voor een aantal familie­bedrijven.

De vraag is altijd ‘verkoop je je bedrijf op de markt of zorg je voor een familie-opvolging’. Bedenk op tijd wat je wil en onderzoek de mogelijkheden. “Het is moeilijk zelf over je bedrijf te oordelen”, legt Onderdelinden uit. “Neem daar een betrouwbare adviseur voor in de hand, die het klappen van de zweep kent. De bank, fiscus, waarde en ondernemersplannen, in alles moet je vakkundig begeleid worden. Tegenwoordig worden er veel zwaardere eisen gesteld dan vroeger.” Er is ook een gedegen ondernemersplan met risico-en-kansenanalyse nodig.

Naast de technische zaken kunnen kinderen overdracht zien als een verdeling van de erfenis: de kans is reëel dat er ruzie ontstaat indien één het bedrijf ‘krijgt’. Het gaat immers om geld. Ouders houden van hun kinderen en willen geen ruzie. Dat zijn allemaal complexe problemen die je kunt vermijden door goede communicatie en overleg binnen de familie. “Neem alle kinderen eerlijk mee in dat traject. Houd niets achter”, adviseert Onderdelinden. 

Minder waard

“De andere kant is dat vader nog van zijn oude dag wil genieten. Je kunt tegenwoordig het schip niet meer als pensioen zien.”

Vroeger bracht een kempenaar al snel 500.000 gulden op. “Die tijd is voorbij, het schip kan zijn boekwaarde wel bijna verloren hebben door alle afschrijvingen: 5 procent op het casco, 10 voor de motor en 20 voor de inventaris”, zegt Onderdelinden. “Dit houdt in dat de fiscus om de hoek komt kijken en de verkoop van het bedrijf als winst ziet.” Dat kan stevig oplopen, ook als er nog hypotheek openstaat. Die hypotheek kan de overdracht dan onaantrekkelijk maken. “Er kan weleens te weinig overblijven voor de oude dag van vader.”
Vader kan daarentegen, als er genoeg overblijft, een lening aan zijn opvolger verstrekken, waardoor hij alsnog inkomsten (aflossingen en rente) genereert nadat hij gestopt is met varen.

De waarde van het bedrijf zit volgens Onderdelinden ook in ondernemerschap: je moet je onderscheiden. Het draait niet alleen om de jaarrekeningen. “Wij weten soms meer over de familie van de ondernemer om ons werk goed te kunnen doen dan die fami­lieleden.” Als voorbeeld noemt hij de vader van een schipper die het bedrijf eind zeventiger jaren net overgenomen had. “Heb je gehoord hoe goed mijn zoon het doet; hij bouwt een nieuw schip.” Terwijl de zoon later zegt dat zijn vader “het eigenlijk een te groot risico vindt dat ik een hypotheek neem van een miljoen”.

Aan een overname – ook binnen de familie – worden de laatste jaren veel meer eisen gesteld. Na de kredietcrisis werden banken terughoudend met hypotheken op schepen, ook als zoon of dochter het schip koopt. “70 procent is echt het wel het maximum dat ze nu willen lenen”, zegt Onderdelinden. “Vóór de crisis ging het soms de 90 procent te boven.” 

Dat maakt overname nu veel moeilijker. Maar er zijn nu andere vormen om aan geld te komen. Crowdfunding, de Binnenvaart Krediet Unie, achtergestelde leningen van de familie of van senior. “Er zijn ook oud-bankiers die een soort intermediair zijn geworden. Zij schrijven een rapport en kennen mensen die geld hebben en bereid zijn tegen een leuk rendement geld te lenen.”

Tips

Overdracht binnen de familie is doorgaans complexer dan verkoop aan een buitenstaander. Het is verstandig vroegtijdig te beginnen, met hulp van een vertrouwde adviseur. Om een verscheurde familie te voorkomen is open communiceren het belangrijkst. 

Je moet natuurlijk ook nog een geschikt familielid vinden, iemand die verstand heeft van varen en het bedrijf. Vervolgens praten en informeren over de risico’s en gevolgen. Niet door een roze bril naar het bedrijf kijken… Dat geldt voor beide generaties. Laat het
bedrijf altijd door een expert taxeren en beoordelen. Ook als kinderen moet je naar de werkelijke waarde kijken. Met deze stappen kan de familie nog jaren genieten van het familiebedrijf. Samen.