Geliberaliseerde markten ontwikkelen zich vaak richting monopolistische markten via ruïneuze concurrentie. Met excessieve, eenzijdige opbouw van marktmacht. Helaas geloven nog erg veel mensen in het sprookje van de vrije markt. De wereld wordt zelfs gekenmerkt door het feit dat de marktwerking zeer gebrekkig is. Milton Friedman was een toonaangevend voorvechter van vrijemarktkapitalisme. Gelukkig komt er steeds meer kritiek op zijn ideeën. Men ziet de onoverkomelijke bezwaren. “Denk aan het heilig geloof in de vrije markt dat tot excessen heeft geleid, waar we nu de wrange vruchten van plukken”, zei premier Balkenende eerder dit jaar. Steeds vaker luidt de conclusie: “De markt bracht niet het succes dat wij ervan verwachtten.”
De binnenvaart moet niet dezelfde fouten maken als in voorgaande crises. Marten Fernhout betoogt in een serie artikelen dat de bedrijfstak deze crisis moet benutten om zich voor eens en voor altijd te wapenen tegen de almaar terugkerende overcapaciteit. Als de binnenvaart er nu in slaagt de marktstructuur op essentiële onderdelen te verbeteren, versterkt ze daarmee definitief haar positie. Dit is deel 3 en gaat over de funeste gevolgen van het sprookje van de vrije markt en hoe samenwerking en ketendenken voor de ommekeer kunnen zorgen.
Wilt u reageren? Mail dan.
De Nederlandse overheid en de Europese Commissie hebben bij herhaling gezegd dat samenwerking in de binnenvaart bevorderd moet worden. Het is in het algemeen belang om ruïneuze concurrentie tegen te gaan. Daarvoor is evenwicht in marktmacht nodig. De marktmacht van de kleine schepen is erg klein. Politiek is het nodig op zijn minst de voorwaarden voor een goede marktwerking te scheppen.
Kunstje afkijken
Toekomstgericht ondernemen kán niet zonder ketendenken. Telers werken in door de EU goedgekeurde samenwerkingsverbanden, vooraf getoetst op naleving van de mededingingsregels. Maar…de vruchten van de verbetering in productiviteit zijn terechtgekomen bij de supermarkten en de tussenhandel. Misbruik van economische machtspositie? Minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit adviseert telers om gemeenschappelijke marktordeningsgelden in te zetten zijn voor het versterken van de afzetkracht en marktpositie. De binnenvaart kan het kunstje afkijken. Zijn er ook voor de binnenvaart zulke gelden voorhanden om de concurrentiekracht en de marktpositie te versterken?
Een goede analyse van de mogelijkheden voor structuurverbetering is hard nodig. Het tarief moet minder doorslaggevend worden. En de negatieve gevolgen van (tijdelijke) overcapaciteit moeten kleiner worden. We moeten ons voorbereiden op de problemen van wisselende waterstanden en een ernstig tekort aan vloeibare brandstof. De catamaran van Jacco Wakker kan naar keuze tot 90 procent zuiniger of tot drie maal sneller varen dan vergelijkbare vaartuigen. Dat is gunstiger ten aanzien van waterstand en schaarse aardolie.
Transportinfarct
De binnenvaart moet nog meer aandacht vragen voor de rol van de bedrijfstak in de structuurversterking van Nederland en Europa. Wij worden steeds belangrijker voor de haven, de economie, het milieu, de leefbaarheid en de aanpak van toekomstige problemen. waaronder de waterstandgevoeligheid van de vloot, het verkeersinfarct en een nieuwe (ernstiger) energiecrisis. Dat de vaarwegen meerdere nuttige functies hebben, moet meer aandacht krijgen. Evenals het belang van verbetering van de vaarweginfrastructuur, met inbegrip van de kleine vaarwegen.
Het gevaar bestaat dat straks de hele (Rand)stad dichtslibt door de almaar groeiende filedruk. De binnenvaart kan een oplossing bieden. Maar we moeten er dan wel voor zorgen niet vergeten te worden bij de ontwikkeling van stedelijke mobiliteit. (archieffoto MGR)
Met betrekking tot het vervoer over water in steden geven Amsterdam en Utrecht het goede voorbeeld. Het grootste gevaar is dat straks de hele (Rand)stad dichtslibt door de almaar groeiende filedruk. Dan worden de steden onleefbaar en is er schade aan de economie. De binnenvaart kan vaak een rol spelen in de oplossing van dit probleem. Daarom zijn er het Groenboek Een nieuwe stedelijke mobiliteitscultuur en een Actieplan Stedelijke Bereikbaarheid.
De binnenvaart kan een noodzakelijke bijdrage leveren aan innoverende en ambitieuze oplossingen voor het stedelijke vervoer. Maar we moeten er dan wel voor zorgen niet vergeten te worden bij doelgericht onderzoek naar stedelijke knelpunten en de ontwikkeling van stedelijke mobiliteit. Het is van groot algemeen belang om zo de voorwaarden te scheppen voor de economische ontwikkeling van de stad, de levenskwaliteit van haar inwoners en de bescherming van het milieu.
De ASV wijst terecht op het dreigende transportinfarct. Het behoud van de kleine binnenvaart is inderdaad een absolute voorwaarde voor het herstel van een goedlopende economie. Anders zal er na de huidige crisis nog een crisis in het vervoer zijn. De diversiteit van de vloot is steeds meer in het belang van de grote schepen. En van de concurrentiekracht van de binnenvaart. Kleine schepen varen ook op groot vaarwater. Dat heeft betekenis voor de economische en de maatschappelijke waarde van alle vaarweginfrastructuur.
Uitgestelde oud-voor-
nieuw-verplichting
Alle maatregelen hebben bijwerkingen en ongewenste uitkomsten. Het maakt niet uit of het een capaciteits- of een andere maatregel is. Denk in dit verband aan een oplegregeling, oud-voor-nieuw, afijken, vaartijdbeperking, toerbeurten, minimumtarieven. We moeten dit beperken.
Een aardige verduidelijking hiervan vind ik bij judo. Je kunt met behulp van de kracht van de tegenstander je eigen situatie verbeteren. De benadering is om met marktwerking de marktwerking te versterken. Als, met deugdelijke zekerheidstelling, de oud-voor-nieuw-verplichting uitgesteld wordt, zijn er minder nadelen. Maar het moet wel om economisch gelijkwaardige tonnage gaan. Dus de diversiteit van de vloot mag niet aangetast worden. Want daarin ligt veel van de concurrentiekracht van de binnenvaart.
De regeling moet ook permanent gemaakt worden. Juist in de ‘goede’ tijd moet de hier bedoelde verplichting al bestaan. Eigenlijk kan deze capaciteitsmaatregel alleen zo evenwichtbevorderend zijn.
Actieplan
Alle maatregelen hebben bijwerkingen en ongewenste uitkomsten. Maar structuurversterking heeft alleen gewenste gevolgen. Er is behoefte aan een actieplan.
Samenwerkingsverbanden kunnen de binnenvaart redden
Met samenwerking komen nieuwe markten en grotere vervoersstromen binnen bereik. In 1935 hebben de particuliere bonden daarvoor de NPRC opgericht. Integratie in de keten is nu een sleutel. Dat betekent een grotere doordringing in de ruimte met een meer omvattend logistiek concept, met vervoersnetwerken en haarvaten. Maar ook innovatie en een interne toerbeurt met capaciteitsbeleid zijn nodig. Er komt meer evenwicht in de vervoersmarkt als de verladers er niet meer om heen willen. Maar er moet wel aan een aantal voorwaarden voldaan worden. MENEBA werd, onbedoeld, concurrent van de oprichters, de (warme) bakkers.
Als het juridisch niet mag, dan moet het zó dat het uiteindelijk nog beter kan. En dat kan met samenwerkingsverbanden en ketendenken! De ELV biedt deur-tot-deur-vervoer. Met modulair vervoer en shippoolen zijn kostenbesparing, energiebesparing en minder overslag haalbaar. Met door-to-door-vervoer gecombineerd met minder overslag wordt de concurrentiekracht groter.
Het evenwicht in marktmacht is structuurverbeterend en maatschappelijk zeer belangrijk.
(wordt vervolgd)
Marten Fernhout
(drs Fernhout, vervoerseconoom en schipperszoon, was jaren voorzitter van de Federatie van Schippersbonden en universitair docent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam)
Dit is deel 3 van de serie.
Klik hier voor deel 1.
Klik hier voor deel 2.
Klik hier voor deel 4.
Reacties:
Niek Deen: Samenwerkingsverband is niet het ultieme reddingsmiddel
Sunniva Fluitsma: Niet onder de kostprijs
