Hoe kunnen vaarwegbeheerders bij de herontwikkeling van waterwegen alle belangen goed laten meewegen en zo een maximale maatschappelijke waarde creëren? Dat onderzocht Arjan Hijdra. Hij ontwikkelde een nieuwe methode en promoveert daarmee op 16 februari aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Het Nederlandse vaarwegennet telt circa 6.200 kilometer aan rivieren, kanalen en meren. Herontwikkeling van deze vaarwegen is regelmatig aan de orde, doordat sluizen, stuwen en bruggen verouderen én doordat het gebruik van de wateren verandert. Recreatie, natuur, wonen aan het water, irrigatie en energieopwekking zijn steeds belangrijker geworden.
Rijkswaterstaat
Hijdra (Eindhoven, 1970) studeerde civiele techniek aan de TU Delft. Zijn promotieonderzoek verrichtte hij bij de afdeling planologie van de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Een deel van zijn onderzoek voerde hij uit aan het Massachusetts Institute of Technology in de VS. Het onderzoek werd medegefinancierd door Rijkswaterstaat.
Hijdra is werkzaam als senior-adviseur vaarwegen bij Rijkswaterstaat. Verder is hij lid van de adviesraad van het World Economic Forum en mede-oprichter van het Global Infrastructure Institute, een kennisplatform voor duurzame infrastructuur.
Transactiekostentheorie
Rivieren en kanalen zijn vanuit de historie vaak specifiek aangepast of ingericht voor de scheepvaart. Bij de herontwikkeling van deze wateren willen vaarwegbeheerders een bredere maatschappelijke waarde creëren. Dit vraagt om brede samenwerking tussen betrokken partijen, zoals vaarwegbeheerders, provincies, gemeenten en private partijen.
Hijdra analyseerde voor zijn proefschrift ‘Waterways – Ways of Value. Planning for redevelopment of an ageing system in modern society verschillende vaarwegprojecten in Nederland en de Verenigde Staten. Hiervoor maakte hij de transactiekostentheorie, een beproefde methode uit de private sector, geschikt voor de publieke infrastructurele sector.
Gedoe
De transactiekostentheorie gaat ervan uit dat iedere vorm van samenwerking ‘transactiekosten’ met zich meebrengt: gedoe, tijd, moeite. “Tot voor kort was er weinig oog voor transactiekosten bij publieke projecten”, aldus Hijdra, “terwijl die er wel zijn. Vaak zien partijen het nut wel van samenwerken, maar blijken er uiteindelijk allerlei moeilijkheden te zijn waardoor het uiteindelijk toch niet gebeurt.”
“Bij de herinrichting van een kanaal is het bijvoorbeeld voor iedereen duidelijk dat het handig is ook het naastgelegen fietspad te renoveren. Maar daarvoor moeten alle betrokken partijen, de vaarwegbeheerder en de gemeente die over het fietspad gaat, contracten sluiten, afspraken maken over financiering, enzovoort.”
Integraal benaderen
“Uiteindelijk loont het om vaarwegontwikkeling integraal te benaderen, maar de transactiekosten tussen partijen moeten goed in de gaten worden gehouden omdat deze juist een rem op de integraliteit zetten”, legt Hijdra uit.
“Door dit afgewogen te doen haalt iedere partij maximaal rendement uit ingezette middelen. Het helpt daarbij een problematische situatie in z’n brede context te beschouwen en teams te stimuleren kansen te inventariseren en mee te nemen. Wanneer dit echter veel ‘gedoe’ – transactiekosten – lijkt te geven dan heeft dit weinig kans van slagen. Gerichte en structurele verlaging van deze kosten maakt dat meer kansen rendabel worden voor realisatie en verdere en bredere optimalisatie mogelijk wordt.”
Miami River
Maar hoe krijg je die transactiekosten omlaag? Hijdra analyseerde verschillende vaarwegprojecten, waaronder de herinrichting van de Miami River. Hijdra: “In de jaren 90 was de Miami River een vervuilde rivier door vervallen wijken van Miami met vergane havenfuncties. De regio wilde herstel van het economisch belang van de rivierhaven (Miami Dade county), het publiek wilde een schone rivier (taak federale overheid) en projectontwikkelaars wilden nieuwe appartementen aan een fraaie rivier. Door de verwevenheid van problemen, ambities, financiële belangen en verantwoordelijkheden was het voor iedere partij afzonderlijk bijna ondoenlijk dit vlot te trekken, terwijl de brede potentie wel werd gezien.”
“Uiteindelijk is dit project een succesverhaal geworden door een onafhankelijk, neutraal platform te creëren, een soort ‘belangenmakelaar’. Deze belangenmakelaar inventariseerde belangen, signaleerde kansen en coördineerde, waardoor de inspanning die individuele partijen moesten leveren kleiner werd.”
Stappenplan
De bevindingen van Hijdra zijn samengevat in een vijf-stappenplan voor ontwikkeling van infrastructuur van maatschappelijke waarde. Spin-offs van dit onderzoek worden inmiddels gebruikt in het EU-project Smart Governance of Infrastructure networks.
