Advies OVV aan overheid: gebruik AIS voor handhaving

Het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) over het ongeval met de snelle veerboot Tiger en de watertaxi Stormloper op 21 oktober 2022 bij Terschelling raakt de hele scheepvaart. Vooral het advies om AIS en radar voor handhaving op snelheid in te zetten zorgt voor een schok.

Het onderzoek laat zien dat de veiligheid op de Waddenzee verbeterd kan worden, met name door vaargedrag, communicatie en wet- en regelgeving. Bewoners van de Waddeneilanden en overige passagiers zijn afhankelijk van het vervoer en moeten erop kunnen vertrouwen dat dit veilig gebeurt, schrijft het OVV. Een oordeel over de schuldvraag velt de raad.

Het rapport legt wel de oorzaken bloot van het fatale ongeval met vier dodelijke slachtoffers. Het gaat om het vaargedrag, het negeren van de regels en de onduidelijke communicatie over de marifoon. Daarnaast constateert de OVV hiaten in de wetgeving waar kleine snel varende schepen tot twaalf passagiers geen duidelijk label hebben en waarvoor heldere wetgeving ontbreekt.

Klap voor de binnenvaart

Het advies van de raad aan Rijkswaterstaat is een klap voor de binnenvaart in Nederland: “Maak inzichtelijk aan de minister van Infrastructuur en Waterstaat dat het kunnen benutten van data, zoals AIS- en radargegevens, nodig is om beter te kunnen handhaven op snelheid en vaargedrag.” Dit zou onder andere nodig zijn omdat Rijkswaterstaat nu niet afdoende kan handhaven om op heterdaad snelheidsovertredingen te constateren.

Daarnaast blijkt de wetgeving voor snelvaren met een klein passagiersschip niet duidelijk. “Zorg voor eenduidige wet- en regelgeving voor het bedrijfsmatige vervoer van maximaal twaalf passagiers op het water.”

Het blijkt in de praktijk moeilijk om hardvaarders op heterdaad te betrappen. Zodra de scheepvaart een patrouillevaartuig ziet, is de overtreding meestal voorbij, staat in het rapport. En op waarschuwingen van verkeersleiders via de marifoon, als zij onveilig vaargedrag en/of te hard varen zien op AIS of radar, wordt niet of nauwelijks gereageerd. Nu mag bij zo’n constatering op basis van AIS niet geverbaliseerd worden.  Dat wil de OVV graag veranderd zien, in het belang van de veiligheid van de scheepvaart.

Afspraak

Bij de invoering van AIS was veel weerstand uit de binnenvaart, met name vanuit het oogpunt van privacy.  Afgesproken is toen dat AIS niet voor handhaving zou worden gebruikt. Nu de OVV dat alsnog adviseert, reageert de sector geschokt.

Daar komt bij dat AIS niet altijd nauwkeurig is met gegevens over de vaarsnelheid en positie. Hoe kan je met iets dat niet gekalibreerd is handhaven, is dan ook een van de vragen van schippers?

De ASV stuurde als reactie op het OVV-rapport een brief naar de Vaste Kamercommissie Infrastructuur en Waterstaat en heeft het daarin over “(on)betrouwbare overheid”. De vereniging stelt dat de AIS-verplichting er alleen kon komen doordat de overheid heeft beloofd dit nooit als opsporingsmethode te gebruiken.

“Wij houden de overheid aan haar belofte: nooit als opsporingsmethode gebruiken

“Wij houden de overheid aan haar belofte. Bij wel gebruiken van AIS gaat de omgekeerde bewijslast gelden: hoe bewijs je dat je er niet was of niet zo hard voer?” zegt ASV-woordvoerder Sunniva Fluitsma.

De ASV stelt ook dat AIS een foutmarge heeft van 17 procent. Daarnaast bevinden schepen zich regelmatig in werkelijkheid op heel andere plekken en nemen ze soms elkaars ‘tag’ mee, als men elkaar passeert – waardoor het dus lijkt of je de snelheid vaart van het andere schip. Daarmee handhaven is dus geen optie, aldus de ASV.

Makkelijkste weg

De ASV geeft ook zelf een veiligheidswaarschuwing: door het openbaar kunnen volgen van schepen is de veiligheid van schippers in het geding. “Zo horen wij al van drugs in containers die makkelijk te volgen zijn door criminelen, doordat het binnenvaartschip zo gemakkelijk te volgen is met AIS en MarineTraffic.”

Hun vraag en advies is dan ook: “Wees een beetje voorzichtig met het kiezen van een makkelijke uitweg (AIS) voor het feit dat een overheidsinstantie haar werk niet op de juiste wijze uit blijkt te kunnen voeren.”

In 2016 reageerde Leny van Toorenburg, toen namens Koninklijke BLN-Schuttevaer nu Koninklijke Binnenvaart Nederland, op een actie van de Amsterdamse wethouder Udo Kock toen die AIS voor handhaving op de grachten wilde gebruiken door opsporingsambtenaren. “Er zijn met het ministerie duidelijke afspraken gemaakt bij invoering van AIS: ‘Not done’. Alleen de Officier van Justitie kan AIS gebruiken.”

Van Toorenburg heeft na het lezen van het OVV-rapport direct het ministerie aangeschreven; op de vragen had ze 12 december nog geen antwoord ontvangen. Haar visie is nog steeds hetzelfde; ze is 99,9 procent zeker dat het niet kan. “Er zijn nooit berichten verschenen dat de afspraken teruggedraaid zouden zijn. Ook al zien we steeds vaker dat ambtenaren wel degelijk AIS voor bijvoorbeeld havengelden en opsporing gebruiken – tegen de afspraken in. Daar is het niet voor bedoeld.”

Watertaxi

Los van de AIS-discussie staat de ASV perplex van het feit dat een watertaxi met een klein vaarbewijs mag varen op groot vaarwater: “Dat is toch ongelooflijk?”

Die constatering in het OVV-rapport roept bij schippers op kleine taxidiensten en RIB’s die voor teamuitjes en taxidiensten worden gebruikt veel vragen op: welke papieren en certificaten zijn nodig?

“De Stormloper was een watertaxi”, aldus de OVV. Er is geen definitie van een watertaxi in de wetgeving te vinden. Opvallend is dat watertaxi’s zonder enige vorm van aanvullende certificering of veiligheidseisen tegen betaling passagiers kan vervoeren.

Ook in het Binnenvaartbesluit is geen definitie opgenomen voor een vaartuig dat bedrijfsmatig maximaal twaalf personen kan vervoeren in een besloten vervoersdienst.

Door Evert van Bruinekool