“De veiligheid op de vaarwegen staat onder druk. Als sector kunnen en willen we hier niet voor wegkijken.” Bij de opening van het nautisch-technisch congres van Koninklijke Binnenvaart Nederland (KBN) en Schippersvereniging Schuttevaer op 21 november werd de toon meteen gezet.
KBN ondersteunt het onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) naar het toenemende aantal aanvaringen met bruggen en andere kunstwerken. De onderzoekers, onder wie Maarten van Bergen, willen samen met schippers informatie verzamelen.
“Het is belangrijk dat mensen vrijuit met ons kunnen praten”, aldus Van Bergen tijdens het congres in Ridderkerk. “Daarom willen we niet dat informatie uit het onderzoek binnen de markt wordt gedeeld. Alle informatie die mensen met ons delen blijft vertrouwelijk. Onze rapporten worden voor publicatie gedeeld met de stakeholders, zodat we op hun opmerkingen kunnen reageren. Namen van schepen of personen worden niet vermeld in onze rapporten, die ook niet mogen worden gebruikt voor strafrechtelijk onderzoek.”
Veilig vanaf het ontwerp
Hans Veldman en Martin van der Wel van het nautisch adviesbureau Aktis Hydraulics benaderden het thema veiligheid vanuit een bouwkundig perspectief. Nautische veiligheid van bruggen en sluizen begint al in de ontwerpfase. Daarom is het belangrijk dat de ervaring van schippers vanaf het begin wordt meegenomen, iets wat nog niet altijd gebeurt. Het gevolg: verkeerd geplaatste bolders, uitstekende metalen delen die de scheepsromp kunnen beschadigen enzovoort.
Ze adviseren sectorvertegenwoordigers projecten vanaf het eerste schetsontwerp te volgen. “Wacht niet tot de vergunning er is, want dan is het te laat. Blijf ook betrokken tijdens de bouw om de nautische veiligheid te waarborgen.”
Smart shipping
Betrokkenheid is ook nodig om veilig met de trackpilot te varen. Al zo’n 1.500 Nederlandse binnenschepen zijn hiermee uitgerust. Dit vormt het begin van een automatiseringstraject dat volgens Patrick Potgraven niet zonder vallen en opstaan zal verlopen. Potgraven is programmamanager Smart Shipping bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, dat momenteel een database opbouwt om incidenten met trackpilots te analyseren.
Meestal ligt de oorzaak bij de gebruiker, niet bij de technologie. “Als je op je mobiele telefoon zit of in slaap valt terwijl je met de trackpilot vaart, kun je de techniek niet de schuld geven”, aldus Potgraven. Hij wees op de bekende automatiseringsparadox: hoe beter een systeem geautomatiseerd is, hoe groter de kans op afleiding. Het toevoegen van allerlei alarmlampjes kan dat effect zelfs versterken.
Hoe houd je de schipper betrokken? Bewustwording is een deel van de oplossing, zei Potgraven. “Automatisering zal alleen maar toenemen, en dat biedt ook kansen voor veiligheid. Door data te loggen kun je leren van fouten. We moeten zorgvuldig zijn bij het opstellen van regelgeving voor automatisering, zodat er voldoende ruimte blijft voor innovatie. Toch zullen er in ES-TRIN 2028 eisen voor de trackpilot worden opgenomen.”
Digitale geletterdheid
Menno De Sera vertelde hoe Viking River Cruises inspeelt op automatisering in de binnenvaart, die nieuwe vaardigheden vereist. “In de jaren 90 leerde je van een vakman die met zijn ogen dicht een motor in elkaar kon zetten. Tegenwoordig moet je digitale geletterdheid meebrengen in de stuurhut en worden soft skills steeds belangrijker. Op de lange termijn is ook kennis van nieuwe brandstoffen noodzakelijk.”
Viking werkt met wat ze een House of Competence noemen: voor elke functie binnen de rederij is er een competentieraamwerk met bijbehorend lesmateriaal. Nieuwkomers kunnen in een simulator analyseren welke vaardigheden ze al beheersen en zich vervolgens via modules gericht verder ontwikkelen. De stuurhuizen op nieuwe schepen zijn gestandaardiseerd, en daarvan bestaat een digitale tweeling die wordt gebruikt voor simulaties en trainingen.
Samen verantwoordelijk
Vervoer over water is nog steeds veilig, ook al worden de vaarwegen intensiever gebruikt en worden schepen groter. Volgens minister Robert Tieman van IenW komt dat mede door het grote vakmanschap in de sector. “Maar de druk neemt toe en er gebeuren meer incidenten. Daarom is het belangrijk dat ernstige ongelukken, zoals recent op het Prinses Margrietkanaal, worden onderzocht. Dat houdt ons scherp.”
Tieman noemde veiligheid op de vaarwegen een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zowel gebruikers als beheerders. “Onze aanpak is risicogestuurd. Door risico’s in kaart te brengen, kunnen we maatregelen nemen om bijvoorbeeld aanvaringen met kunstwerken te voorkomen. Samenwerking met de sector is hierbij van groot belang. We willen ongevallen vóór zijn.”
Onderhoud
Als voormalig CBRB-directeur voelde de deelname aan het nautisch-technisch congres voor Robert Tieman een beetje als thuiskomen. De minister kijkt met plezier terug op zijn tijd in de binnenvaart. “Ik heb nu een andere rol, maar mijn visie op de sector is onveranderd: we kunnen niet zonder binnenvaart, maar we moeten wel stappen blijven zetten.”
Naast het verleiden van verladers om meer over water te laten vervoeren, vragen onder meer het in stand houden én klimaatbestendig maken van de infrastructuur om actie. Rijkwaterstaat werkt aan de grootste instandhoudingsopgave in haar geschiedenis, maar de financiële en menselijke bronnen zijn beperkt.
“We hebben minimaal 2 procent van het bruto binnenlands product nodig voor de Nederlandse infrastructuur”, aldus Tieman. “Gelukkig hoor ik dat geluid steeds breder terug. We doen wat we kunnen op de vaarwegen, maar de middelen zijn onvoldoende om alle knelpunten op te lossen. We proberen het maximale eruit te halen in de uitvoering. Ook proberen we zo goed mogelijk te communiceren over onderhoudswerkzaamheden. Ik begrijp dat die soms vervelend kan zijn voor schippers.”
Met het oog op de verdere digitalisering van de binnenvaart en het onbemand varen spoorde de minister de markt aan gebruik te maken van de tijdelijke ontheffing van artikel 1.02 lid 4 van het BPR voor vaartuigen tot 20 meter lengte. “Als hier voldoende enthousiasme voor is, gaan we kijken hoe we die ontheffing structureel kunnen maken”, zei hij.
