Cyberdreiging, congestie en energietransitie dwingen tot een andere logistieke mindset. Geen just in time meer, maar just in case: buffers, alternatieve routes en robuuste netwerken. Tijdens het NVB-jaarcongres in Moerdijk klonk de oproep om binnenhavens te zien als strategische assets voor economie, defensie én duurzaamheid.
Binnenhavens zijn allang geen randverschijnsel meer, maar strategische schakels in de Nederlandse economie. Dat bleek tijdens het jaarcongres van de Nederlandse Vereniging van Binnenhavens (NVB), dat dit jaar plaatsvond in de haven van Moerdijk. Te midden van geopolitieke spanningen, dreigende cyberaanvallen, congestie en een snel veranderende energietransitie riepen sprekers en panelleden op tot samenwerking, vooruitdenken en meer weerbaarheid.
Het congres werd geopend door Paul Dirix, directeur van Havenbedrijf Moerdijk, die ondanks een stevige verkoudheid iedereen persoonlijk welkom heette. Hij benadrukte dat Moerdijk als jongste zeehaven inmiddels is uitgegroeid tot een multimodaal knooppunt van weg, water en spoor. “Binnenhavens houden de economie draaiend en zorgen dat Nederland weerbaar is,” aldus Dirix, die gastheer was op de onlangs geopende trimodale terminal van Van der Vlist (19 september). De setting was toepasselijk: deelnemers bevonden zich op het schip James Cook, waarmee later een rondvaart door de haven werd gemaakt.
Grijze zone
Een stevige wake-up call kwam van Lenny Hazelbag, directeur strategie en kennis bij het ministerie van Defensie en brigadegeneraal. Vijf jaar geleden sprak bijna niemand over weerbaarheid, zei hij, maar nu is het urgent. Hij herinnerde aan de grote cyberaanval op de Rotterdamse haven in 2017, waarbij schepen dagenlang niet konden lossen en logistieke ketens vastliepen. “We leven niet in vrede, maar ook niet in oorlog. We zitten in een grijze zone waarin cyberaanvallen, sabotage en desinformatie dagelijkse realiteit zijn.”
Hazelbag waarschuwde dat het niet de vraag is óf er opnieuw digitale verstoringen komen, maar wanneer. Hij riep bedrijven op om crisisplannen te maken: wat te doen als internet of elektriciteit uitvalt, hoe je personeel en familie informeert, welke noodpakketten aanwezig zijn. “Weerbaarheid is geen luxe maar noodzaak,” zei hij. Tegelijk gaf hij inzicht in de NAVO-rol van Nederland als doorvoerland voor troepen en materieel. Grote zeehavens spelen hierin de hoofdrol, maar verstoringen in het logistieke systeem raken ook de binnenvaart direct.
De boodschap landde zichtbaar in de zaal. Panelleden die later spraken, gaven aan dat ze persoonlijk weinig voorbereid waren op grootschalige uitval. “Als burger besef je niet hoe kwetsbaar je bent,” zei Ben Maelissa (CEO Danser Group). Ook Peter van Veelen (CCT Moerdijk) en Andre Mast (A2B Online) gaven toe dat er zakelijk wel aandacht is voor cyberveiligheid, maar dat er nog veel te winnen valt.
Tekst gaat verder onder de foto
Lading bundelen
Na de defensiewaarschuwing verschoof het gesprek naar de economische kern: hoe houden we transport betrouwbaar én duurzaam? Maelissa schetste dat de kracht van de binnenvaart ligt in het bundelen van volumes. De corridor tussen Moerdijk en Duisburg – opgezet door A2B, WEC Lines, Tailwind en Danser – haalt inmiddels 12.000 vrachtwagens per jaar van de weg. “Zeehavens willen geen schepen met drie containers, maar met driehonderd,” aldus Maelissa. “Door samen te werken kunnen we die schaal bereiken.”
Belangrijk is volgens hem om niet in concurrentie te denken tussen water, spoor en weg. “We moeten alle modaliteiten inzetten om de boel in beweging te houden. Stilstand kost geld én heeft maatschappelijke gevolgen,” zei hij, verwijzend naar de oproep van Defensie om de economie veerkrachtig te houden.
Personeelstekorten drukken ondertussen zwaar op de sector. Danser trok dit jaar nog personeel aan uit Slowakije via een opleidingsprogramma, omdat de instroom in Nederland stokt. “We moeten massa creëren en het aantrekkelijk maken voor mensen om hier te varen,” aldus Maelissa.
Congestie blijft een hardnekkig probleem. “Het is al zo lang gaande dat het bijna normaal voelt,” zei hij. “Maar we kunnen het niet oplossen zolang schakels aan het begin van de keten – vaak in het Verre Oosten – onbereikbaar blijven. We moeten zorgen dat congestie beheersbaar blijft, al kost dat geld.” Van Veelen voegde eraan toe dat gewenning misschien onvermijdelijk is, zoals files op de weg.
Wie gaat het betalen?
Een tweede panel richtte zich op verduurzaming, met Annemarie Withag-Terpstra (ITG) en Guus Versantvoort (Heineken). Withag liet zien hoe haar bedrijf inzet op batterijcontainers (ZES), waterstofschepen en varen op HVO. “Maar projecten zijn complex en kosten tijd,” zei ze. De grootste struikelblokken: financiering en netcapaciteit. “Wie gaat het betalen? En kan het elektriciteitsnet het wel aan?”
Versantvoort benadrukte dat Heineken als verlader verantwoordelijkheid neemt, maar afhankelijk blijft van partners en infrastructuur. “Wij willen groen, goedkoop en betrouwbaar transport. Maar de transitie kost geld. Het systeem moet zo worden ingericht dat het aantrekkelijk blijft voor alle schakels.” Hij pleitte, net als Terpstra, voor uniforme havengelden en stimulerend beleid om duurzame keuzes te belonen.
Digitalisering werd zichtbaar gemaakt met de introductie van PortlinQ: een samenwerkingsverband dat veilige data-uitwisseling in de binnenvaart mogelijk moet maken. Het is geen nieuwe app, maar een federatief systeem waarin schippers, havenmeesters en havenbedrijven gegevens kunnen delen – van aanmelden tot walstroom en drinkwater – zonder tientallen losse platforms te gebruiken.
“Het is te vergelijken met iDEAL: je logt veilig in en koppelt bestaande systemen,” legden de initiatiefnemers uit. Belangrijk uitgangspunt is security by design: gegevens blijven beschermd en de gebruiker houdt controle. Begin volgend jaar worden de eerste demo’s verwacht.
Tekst gaat verder onder de foto
Permanente transitie
Een bredere blik op de ruimtelijke en economische toekomst kwam van Francesco Veenstra, Rijksbouwmeester. Hij riep op om voorbij de waan van de dag te kijken en ruimte te reserveren voor toekomstige energie- en logistieke functies. “We hebben systemen afgebroken en missen nu de capaciteit om snel te heropbouwen,” zei hij.
Veenstra sprak over ‘gedeelde grond’ – het belang van samenwerken en het gezamenlijke belang boven het individuele te stellen. Binnenhavens staan daarbij onder druk door woningbouw en andere claims op ruimte. “We zitten niet in een crisis, maar in een permanente transitie. Dat vraagt om keuzes die soms ongemakkelijk zijn, maar nodig om de economie van de toekomst te borgen.”
De slotrede kwam van Maarten van Gaans, voorzitter van de NVB. Hij verwees naar het monument van kunstenaar Frits van Hal bij de Moerdijkbrug, een symbool van veerkracht en verbinding. “Binnenhavens houden Nederland draaiende – in vrede, oorlog en transitie,” zei hij.
Van Gaans stelde dat efficiëntie alleen niet meer volstaat. De tijd van just in time is voorbij; just in case is het nieuwe devies. “We hebben robuustheid nodig om internationale stormen te doorstaan.” Hij pleitte voor een nationale binnenhavenstrategie en meer investeringen in infrastructuur en energiehubs. “Waar je ruimte geeft aan logistiek, geef je ruimte aan zekerheid. Binnenhavens zijn geen decor van de transitie, maar het fundament ervan.”
