Om hoogwater tegen te gaan werd de Maas in de afgelopen jaren verbreed en uitgediept. Consortium Grensmaas heeft tijdens de grootschalige grindwinning lang archeologisch onderzoek laten doen door bureau RAAP. Daarbij zijn veel waardevolle vondsten gedaan.
De gevonden voorwerpen houden verband met scheepvaart, handel, oorlog, landbouw en visvangst. Het boek Uit het grind opgediept, een initiatief van Jan Roymans, als archeoloog werkzaam bij Raap, vertelt de verhalen achter deze rijke archeologische oogst.
IJzer vissen uit het grind
Ruim tien jaar is er in het Grensmaasgebied archeologisch onderzoek gedaan tijdens de rivierverruiming en de ontwikkeling van nieuwe natuur. In het gebied zijn oevers verlaagd, dijken versterkt en door grindafgraving is de stroomgeul van de Maas breder geworden. Tijdens het afgraven van het grind zijn vermoede en onvermoede vondsten uit het verleden boven water gekomen. Vondsten, die te maken hebben met het gebruik van de Maas in het verleden.
Het archeologisch onderzoek in combinatie met grootschalige grindwinning vroeg om een speciale aanpak. Het grind moest zo schoon mogelijk geleverd worden aan de betonindustrie. Verontreinigingen zoals ijzeren voorwerpen dienden eruitgehaald te worden.
Dat gebeurt tegenwoordig met een sterke elektromagneet, die boven de transportband hangt. Die magneet trekt ijzerresten uit het grind. Die vallen vervolgens in een container, die regelmatig door archeoloog Jan Roymans wordt gecontroleerd op interessante voorwerpen. Aan het gebruik van de magneet kleeft een nadeel: hij detecteert alleen ijzer. Andere metalen zoals brons, koper, zilver en goud kun je er niet mee vinden. Ook ander materiaal, zoals glas, aardewerk en botten, gaat met het grind mee naar de cementmolen.
Speld in een hooiberg
Deze manier van verzamelen brengt met zich mee dat veel informatie (vindplaats, tijd, diepte en omgeving) verloren gaat. De voorwerpen zijn nu losse vondsten uit de Maas. Toch blijven ze heel interessant.
Archeoloog Jan Roymans is sinds 24 jaar bij deze ‘natte archeologie’ betrokken. Daar zegt hij over: “Het is geen eenvoudige klus. Bij deze manier van werken is het lastig om een georganiseerde ‘opgraving’ op touw te zetten. Het is zoeken naar een speld in een hooiberg, zonder dat je weet of er een speld tussen ligt. Daarom schakelde ik de werkmensen in om mee te helpen zoeken. De kraanmachinisten kennen me allemaal. De meldingen zijn ontelbaar.”
“De graafmachinisten van Consortium Grensmaas en het personeel bij de grindsorteermachines maken deel uit van het archeologisch vangnet. Ze zijn goed geïnstrueerd wat er qua archeologie te verwachten is.”
Middeleeuwse molensteen
De Maas was minstens al sinds de Romeinse tijd een belangrijke handelsroute. Via de waterweg konden de Romeinen allerlei materiaal en voedsel (graan) aanvoeren waaraan hun legers langs de Rijngrens behoefte hadden. Ook in de daaropvolgende eeuwen bleef de rivier een transportroute. In de middeleeuwen vervoerden Maasschippers zout, wijn, koren, haring, kaas, ijzeren voorwerpen en hout. Later kwamen daar ook nog kolen en leien voor daken bij.
Ongetwijfeld zijn er in die lange periode op de Maas vele schepen vergaan. Er ging daarbij ook diverse handelswaar verloren. Veel van wat uit het grind gevonden is, is terug te voeren naar de Maasvaart. Hoefijzers van trekpaarden op het jaagpad, scheepsattributen, ploegschoenen, scheepshout, ankers, schoorbomen, kettingen en een scheepsbel werden opgediept.
Bij Schipperskerk is ook een molensteen gevonden. “Dat is heel bijzonder”, zegt Jan Roymans. “Bijna niemand weet dat er schipmolens op de Maas lagen.”
In Uit het grind opgediept staat te lezen dat in 1652 acht van die constructies in het water lagen om graan te malen of stof te vervilten. “De bestuurder van een graafmachine stuitte drie jaar geleden op die molensteen uit de late middeleeuwen, met een doorsnede van 1,35 meter. Rechtstreeks uit de Eifel, gemaakt van vulkanisch gesteente.”
Het boek vindt gretig aftrek. Archeoloog Roymans begrijpt dat wel: “Oude verhalen doen het goed. Iedereen in Limburg heeft iets met de Maas… heeft erin gezwommen, bestuurde een vaartuig, zat erlangs te vissen of was getroffen na een overstroming.”
Door Noud van der Zee
