De schipper moet zijn voordeel inzien van het samenwerken binnen een coöperatie, schrijft Erik van Toor, namens Kantoor Binnenvaart lid van het Crisisberaad Binenvaart, in dit opinieartikel. "De zelfstandige schipper is een ondernemer en ondernemers worden in Nederland geacht zelf hun broek op te houden. Zonder samenwerking met anderen staat de individuele schipper over het algemeen erg zwak in zijn onderhandelingen. Samenwerken biedt de kans om het aantal aanbieders van scheepsruimte en daarmee het aantal onderhandelaars drastisch te verminderen."
De situatie in de drogelading- en containersegmenten van de binnenvaart is erg slecht. De uitzichten op middellange termijn zijn niet goed en het is te verwachten dat er bij ongewijzigd beleid een kaalslag plaatsvindt. Enorme afwaarderingen zullen het gevolg zijn en veel ondernemers zullen die afwaarderingen niet zelf kunnen dragen. Gevolg: een faillissementenregen.
Schrijf ik dit om iedereen schrik aan te jagen? Nee, ik wilde dat ik beter nieuws had. De omstandigheden laten zien dat de binnenvaart zich momenteel in een onmogelijke positie bevindt.
We hebben een langere periode van (behoorlijk) laag water en de vrachten bewegen nauwelijks. Komt dat door de bevrachters? Volgens mij niet. Het komt uitsluitend doordat er altijd weer een schip gevonden wordt dat te goedkoop vaart en als dat schip niet wordt gevonden, bieden spoor en weg zich aan tegen afbraakprijzen. Dat is een tastbaar teken dat we een serieus probleem hebben, want iedereen kan bedenken wat er gebeurt als de rivieren weer vol water staan.
Wie kan hier iets aan doen?
De ondernemers zelf. Schippers moeten zich baseren op hun kostprijs en weigeren lading voor een te lage vrachtprijs aan te nemen.
Makkelijk gezegd, vanuit een bureaustoel, zegt u, en dat ben ik volledig met u eens. Het is uiterst frustrerend om leeg te liggen en alleen maar slecht betaald werk aangeboden te krijgen. Maar bedenk wel dat u samen sterk bent.
De bedrijfstak is sterk versnipperd. Dat zie je terug in de lage organisatiegraad. Nu is het moment om dat te veranderen.
Prijsafspraken zijn uit den boze, zoals blijkt uit houding van de NMa richting binnenvaart. Zelfs het georganiseerd opleggen van schepen staat de NMa niet zonder meer toe.
Voor een leek is dat toch een heel normale oplossing in tijden van overcapaciteit. Bedrijven aan de wal verminderen hun productie in mindere tijden, dus waarom mag de binnenvaart dat niet? De NMa meent daarvoor een aantal zwaarwegende argumenten te hebben. Het Crisisberaad Binnenvaart tracht die met economische argumenten te weerleggen.
Natuurlijk zijn er wel degelijk mogelijkheden voor u om uw bedrijfsvoering zoveel mogelijk zelf in de hand te houden. Er is een EU-verordening (169/2009) met de volgende tekst:
Artikel 3
Vrijstelling voor groepen kleine en middelgrote ondernemingen
1. Overeenkomsten, besluiten en onderling afgestemde feitelijke gedragingen overeenkomstig artikel 81, lid 1, van het Verdrag zijn van het verbod van dat artikel vrijgesteld, indien zij tot doel hebben:
a) de vorming en werking van groepen ondernemingen voor vervoer over de weg of over de binnenwateren met het oog op de verrichting van vervoersactiviteiten,
b) de gemeenschappelijke financiering of verwerving van materieel of benodigdheden voor vervoer, die rechtstreeks verband houden met vervoersprestaties voor zover zulks noodzakelijk is voor de gemeenschappelijke exploitatie van deze groepen,
en indien de totale ladingscapaciteit van de groep niet groter is dan:
i) 100.00 ton voor het vervoer over de weg;
ii) 500.000 ton voor het vervoer over de binnenwateren.
De individuele capaciteit van elk der aan de groep deelnemende ondernemingen mag niet groter zijn dan 1.000 ton voor het vervoer over de weg of 50.000 ton voor het vervoer over de binnenwateren
Artikel 81 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap
1. Onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt en verboden zijn alle overeenkomsten tussen ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde feitelijke gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt wordt verhinderd, beperkt of vervalst en met name die welke bestaan in:
a) het rechtstreeks of zijdelings bepalen van de aan- of verkoopprijzen of van andere contractuele voorwaarden;
b) het beperken of controleren van de productie, de afzet, de technische ontwikkeling of de investeringen;
c) het verdelen van de markten of van de voorzieningsbronnen;
d) het ten opzichte van handelspartners toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties, hun daarmede nadeel berokkenend bij de mededinging;
e) het afhankelijk stellen van het sluiten van overeenkomsten van de aanvaarding door de handelspartners van bijkomende prestaties welke naar hun aard of volgens het handelsgebruik geen verband houden met het onderwerp van deze overeenkomsten.
Vrij vertaald staat hier dat het groepen van kleine en middelgrote ondernemingen (tot maximaal 50.000 ton laadvermogen per onderneming) is toegestaan om af te wijken van de hoofdregel dat ondernemingen onderling geen afspraken mogen maken. Ze moeten dan tot doel hebben om groepen te vormen waarin de gezamenlijke ondernemers het vervoer over water verzorgen of om gezamenlijk inkopen te doen die rechtstreeks verband houden met het vervoer. Denk bijvoorbeeld aan afspraken met gasolieleveranciers. Voorwaarde is wel dat zulke samenwerkingsvormen de gezamenlijke tonnage van 500.000 ton niet overschrijden.
Wat kan de ondernemer hiermee?
Het belangrijkste is dat de schipper zijn eigen voordeel inziet van het samenwerken binnen een coöperatie. De zelfstandige schipper is een ondernemer en ondernemers worden in Nederland geacht zelf hun broek op te houden. Zonder samenwerking met anderen staat de individuele schipper over het algemeen erg zwak in zijn onderhandelingen. Samenwerken biedt de kans om het aantal aanbieders van scheepsruimte en daarmee het aantal onderhandelaars drastisch te verminderen.
Een belangrijke voorwaarde is dat schippers zich voor langere tijd vastleggen en niet als kikkers uit de kruiwagen springen op het moment dat de markt aantrekt. Dat betekent volgens mij dat er statutair een flinke boete moet worden gelegd op tussentijdse uittreding. Uitsluitend op die manier zijn de schipper, zijn collega’s en de coöperatie ervan verzekerd dat langetermijncontracten met vervoersplicht kunnen worden aangegaan tegen kostendekkende prijzen.
Wat houdt de schippers tegen?
Naar mijn inschatting kan het antwoord daarop alleen maar ‘emotie’ zijn. Zakelijk gezien kan er geen belemmering zijn. De gedachte dat men inlevert op de ondernemersvrijheid is voor velen voldoende om er niet eens over na te denken. Maar is dat reëel? Feitelijk neemt je vrijheid toe, want in een coöperatie beslissen de leden over bijvoorbeeld contracten, eventuele verdeling van het werk enzovoorts. Daar tegenover staat wel dat men zich vastlegt op bepaalde relaties en bestemmingen.
Hoe erg is dat?
De binnenvaart is naar mijn inschatting toe aan deze slag. We redden het niet meer als individuele ondernemers die door elkaar over de markt rennen en elkaar het verlies niet gunnen. Want zo liggen de zaken momenteel. Men is er als de kippen bij om verliesgevende reizen aan te nemen, uit angst dat anders een buurman ermee vandoor gaat. Beetje vreemde manier van ondernemen, hoewel dat natuurlijk niets nieuws is in onze bedrijfstak.
Natuurlijk ben ik me er van bewust dat voor velen de charme van het ondernemen in de binnenvaart juist de ongebondenheid is. Maar hoe ongebonden ben je nog als je nauwelijks lading kunt weigeren terwijl de voorwaarden je niet aanstaan? Zelfs schepen die eigenlijk volledig ongebonden hun werk zouden moeten kunnen doen – schepen die vrij zijn van hypothecaire lasten – zitten voor een deel in de problemen en teren in op hun buffers. Dat kan toch geen gevoel van vrijheid meer opleveren? De sfeer op de vaart is verpest door het economisch klimaat waarin men elkaar alleen nog maar als een bedreiging ziet in plaats van als mensen met hetzelfde beroep.
Een zelfde vlag in de mast geeft vaak een gevoel van verbondenheid. We kunnen verzinnen wat we willen, maar als dat gevoel niet terugkomt, is de bedrijfstak voor langere tijd verziekt.
Bedenkt u eens hoe de binnenvaart eruit zou zien als de ondernemers zich aan elkaar binden. En probeert u vooral het voordeel voor uw eigen bedrijf in die visie te betrekken.
Erik van Toor
(namens Kantoor Binnenvaart lid van Crisisberaad Binnenvaart)
