Woonboten komen niet in aanmerking voor een monumentenstatus. Dat werd De Zwerver, Nederlands oudste woonschip, bijna fataal. Nu is bekend geworden dat het in 1900 gebouwde vaartuig alsnog gered wordt.
(foto’s Cisca de Ruiter)
Op woensdag 20 april verlaat De Zwerver definitief zijn vaste ligplaats aan de Nieuw Mijndensedijk in Loenen aan de Vecht,. Daar lag het schip meer dan tachtig jaar! De Zwerver vertrekt die dag naar Museumwerf Vreeswijk in Nieuwegein. Daar wordt de woonboot gerestaureerd. Wat er daarna mee gebeurt, is nog niet bekend.
Erfgoed
De Zwerver is een uniek woonschip, vindt de Landelijke Woonboten Organisatie die in 2009 aan toenmalig minister Plasterk vroeg De Zwerver als cultuurhistorisch erfgoed te erkennen. Vergeefs. De Zwerver is de oudste woonboot in Nederland die als zodanig is gebouwd. Het is vermoedelijk ook de enige Overijsselse praam die in ijzer is gebouwd.
De historie van De Zwerver is goed gedocumenteerd en bewaard gebleven. Het schip is in 1900 ontworpen door kunstenaar/graficus/verzamelaar en schrijver Wijnand Otto Jan Nieuwenkamp (1874-1950). De bouw gebeurde bij scheepswerf De Vlijt in Oude Wetering. Nieuwenkamp had er een mobiele woning, atelier- en tentoonstellingsruimte voor ogen. Het idee was zo bijzonder dat hij er ook de buitenlandse pers mee trok.
Aanvankelijk bestond De Zwerver uit een rechthoekige bak met opbouw. Na een korte proefperiode, liet Nieuwenkamp er in 1902 een ijzeren scheepskop en -kont aanzetten naar het model van een houten Overijsselse praam. De scheepsnaam is afkomstig van Nieuwenkamps motto: Vacando Acquiro. Dat betekent "Al zwervend verwerf ik".
De schoonheid van het woonschip zit volgens kenners vooral aan de binnenkant. Het oorspronkelijke interieur, een mix van exotische houtsoorten, elementen uit oude gebouwen en kunstwerken en versieringen gemaakt door Nieuwenkamp zelf, is grotendeels intact gebleven.
Tentoonstellingen
Nieuwenkamp en zijn gezin trokken met De Zwerver door Nederland, België en Duitsland. Onderweg hield hij tentoonstellingen. De publieke belangstelling was groot. Van de bouw en de reizen van het schip maakte hij nauwkeurig en uitgebreid verslag in woord en beeld in zijn boek Mijn huis op het water – Mijn huis op het land uit 1930.
Sinds het begin van de jaren ’30 lag het schip steeds vaker op zijn plek in Loenen aan de Vecht. Het werd verhuurd en vervolgens in 1949 verkocht. Rond 1970 zou De Zwerver op een veiling worden verkocht. De belangstelling ging daarbij slechts uit naar binnenkant. Marinus Brandt kocht het schip bijtijds, restaureerde het interieur en legde er een kettingbeding op zodat niets uit het schip mocht verdwijnen. De volgende eigenaar zette de zorg voor schip en interieur voort. Daarna kwam ze in handen van minder bevlogen eigenaren waardoor een zeker verval intrad.
Schenking
De voorlaatste eigenaar wilde van De Zwerver af om op de plek een nieuwbouwark neer te kunnen leggen. Omdat De Zwerver geen monument is, mocht het vaartuig weg van de plaats waar het tachtig jaar lang beeldbepalend was, desnoods naar de sloop. Doordat eerst een behoorlijke prijskaart aan het schip hing, kwam er geen koper. De eigenaar vond sloop echter te gortig. Schenking aan de stichting Museum Nieuwenkamp voorkwam de sloop.
Voorlopige eigenaar is de Stichting Museum Nieuwenkamp, die het schip op korte termijn zal overdragen aan stichting De Zwerver (i.o.). Behoud voor de toekomst en het vinden van een definitieve ligplaats en bestemming voor het schip zijn de volgende stappen waar de nieuwe Stichting De Zwerver zich voor inzet.
