Nederland werd in 2018 geplaagd door een historisch droog voorjaar en een droge zomer. De snelheid waarmee sindsdien het neerslagtekort oploopt, baart zorgen. Dat heeft natuurlijk de nodige consequenties voor de binnenvaart. Dat hebben we dit jaar wel kunnen zien met die lage waterstanden.
De heersende droogtes van 2025 zijn aanzienlijk. Dat concludeert Wageningen University & Research. Het grondwaterniveau was in juni van dit jaar op veel plaatsen laag tot extreem laag. Het waterpeil van Europese rivieren als de Rijn en Maas liet te wensen over.
Zichtbaar en voelbaar
De hoge temperaturen van afgelopen maanden deden denken aan het droogtejaar 2018. Na de iets drogere winter van 2024 volgde het jaar daarna een extreem droog voorjaar. Grondwaterstanden zakten op veel plekken tot ver onder het normale niveau. Waren die waterstanden in januari nog normaal tot bovengemiddeld, daarna zette de daling in. Met name in het oosten en zuiden van Nederland verliep dat snel. Februari, maar vooral maart en begin april waren zeer droge periodes. Ook de aanvoer van water via de grote rivieren bleef aanzienlijk achter. De gevolgen werden niet alleen zichtbaar, maar ook voelbaar op de vaarwegen.
Grondwater
De Droogtemonitor Rijkswaterstaat meldde begin april dat de Rijn slechts 1.150 kubieke meter per seconde afvoerde. Dat was de laagste afvoer in vijftig jaar tijd. Minder dan de helft van wat normaal is voor deze periode. En in de weken erna bleef het droog in de stroomgebieden van de Rijn en Maas.
In Zwitserland slonken de watervoorraden. De (stuw)meren stonden laag en er lag weinig sneeuw in de Alpen. Als de afvoer van de rivieren aanzienlijk minder wordt, helpt het grondwater een handje in normale omstandigheden. Maar bij lage grondwaterstanden valt deze reserve weg. En dan krijg je een kwetsbaar watersysteem.
Want het grondwaterpeil speelt een belangrijke rol. Grondwater en rivieren zijn nauw met elkaar verbonden. Bij een laag peil bestaat ook de kans dat aan de kust de verzilting toeneemt en zeewater zoet water verdringt. Met weer grote gevolgen voor de landbouw en de drinkwaterwinning. Die onderlinge verbondenheid van de watersystemen zou voor een bedreigend domino-effect kunnen zorgen.
Alarmerend
Het neerslagtekort liep in mei 2025 snel op. Volgens het KNMI behoorde die maand tot de drie droogste meimaanden sinds het begin van de metingen. De tekorten waren alarmerend. Ruim het dubbele van normaal.
De Rijn voerde bij Lobith begin juni circa 1.600 kubieke meter per seconde aan. Dat was iets hoger dan eind mei, maar nog altijd fors onder het over de jaren genomen gemiddelde. Ook de Maas voerde weinig aan: slechts de helft van de gebruikelijke hoeveelheid.
De oorzaak ligt grotendeels in de bovenstroomse gebieden van beide rivieren. In het Rijnstroomgebied, met name in Zwitserland en Zuid-Duitsland, waren de sneeuwvoorraden uitzonderlijk gering. Bovendien werd het beschikbare smeltwater al vroeg afgevoerd door warme en droge voorjaarsomstandigheden.
Regen
Neerslag in het voorjaar bleef ook daar sterk achter, wat leidde tot een lage bodemvochtigheid en beperkte aanvoer van water. Hetzelfde beeld gold voor het Maasstroomgebied in de Ardennen en Noord-Frankrijk: weinig sneeuw, geringe regenval en sterk verdroogde bodems.
Zelfs als zich nu dagen van regen aankondigen, is het probleem niet meteen opgelost. Grondwater reageert traag op regenval. In zandgronden, waar zich de grootste problemen voordoen, gaat dat nog langzamer. Regen zakt snel de zandbodems in, maar heeft dagen tot weken nodig om efficiënt door te dringen in het grondwater.
De grondwaterreserves kunnen alleen maar aangevuld worden door langdurige neerslag. Korte of hevige buien hebben geen effect. Het water stroomt in die gevallen via sloten en riolen weg. Zonder dat het in de bodem trekt.
Vaargeulen
Zelfs als er regen valt duurt het dagen tot weken voordat het diep genoeg de bodem is ingezakt. Voor een normalisering van het grondwaterpeil is langdurige neerslag nodig. Het liefst in de herfst en de winter. Een enkele regenbui biedt geen oplossing. Een daling van het grondwaterpeil tijdens grote droogten kan grote gevolgen hebben.
De bovenste meters grondwater zijn essentieel voor natuur, gewassen, bodems en ook voor de vaargeulen op de grote rivieren. Want zoals gezegd: grondwater en rivieren zijn nauw met elkaar verbonden. En als er geen doortastende maatregelen zullen worden genomen, zullen de problemen zich alleen maar opstapelen.
Waterstanden
Nederland heeft al jaren te stellen met een structureel watertekort. Drinkwaterbedrijven zijn waakzaam. Mede door klimaatverandering hebben we droge lentes. De verdamping begint steeds vroeger in het jaar. Hogere temperaturen en meer uren zon zorgen ervoor dat er meer vocht uit de bodem en het oppervlaktewater verdampt. De laatste zestig jaar is die verdamping volgens het KNMI met 20 tot 30 procent gestegen. Dat verhoogt de kans op vervroegde droogteseizoenen.
Met lage waterstanden in de rivieren als gevolg. Met natuurlijk de nodige consequenties voor de beroepsvaart. In droge periodes voedt normaliter het grondwater het oppervlaktewater. Maar als zelfs dat afneemt belast dat het watersysteem aanzienlijk.
Waterschappen werken aan oplossingen zoals water vasthouden in natuurgebieden, slim landgebruik en kunstmatige aanvulling van grondwater. Want, laat het nog een keer gezegd zijn: alles is met elkaar verbonden.
Het in toenemende mate uitblijven van regen zal schadelijke gevolgen hebben. Ook economisch. Dat is evident. Wetenschappers zoeken naar oplossingen. Om toekomstige rampen tegen te kunnen gaan in ons veranderende, wispelturige klimaat.
(Bron: Inge de Graaf, Lisanne Nauta en Samuel Sutanto, Wageningen University & Research)
