70 jaar geleden voer de Nederlandse Ondina als eerste tanker na de Tweede Wereldoorlog Rotterdam binnen. Op 16 juni 1945 arriveerde zodoende eindelijk weer een grote voorraad brandstof. In al herdenkingen van de afgelopen maanden bleef dit feit onderbelicht. Willem Geluk, Ondina-expert en conservator van een meervoudige en meerdelige expositie over het schip, brengt daar verandering in.
Aanleiding voor Geluk is dat de aandacht voor de rol van de Nederlandse koopvaardij tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de grote maritieme musea nauwelijks aan bod komt, vindt hij. Daarmee wordt de vaderlandse zeevaart volgens hem geen recht gedaan.
‘De schepen van de Nederlandse koopvaardij gingen in 1939 nauwelijks voorbereid de oorlog in. De bijna 2,5 miljoen bruto registerton met circa 18.500 opvarenden, die door de Nederlandse koopvaardij werd ingebracht heeft voor een belangrijk deel kunnen bijdragen aan de geallieerde eindoverwinning in 1945. Helaas ging vrijwel de helft van de Nederlandse vloot ten onder.’
Expositie in STC
De Steenwijker organiseert sinds 2009 exposities over het bijzondere verhaal van de tanker Ondina. Het is geen toeval dat Geluk zich toelegt op de belevenissen van de Ondina. De gezagvoerder van de Ondina in oorlogstijd, Willem Horsman, was een oom van hem.
Vorig jaar ging een cyclus van acht deeltentoonstellingen van start in de Zeevaartschool op Terschelling. Daar is nu een expositie over de bouw van de reddingsboot Willem Horsman te zien. Onlangs richtte Geluk deel 1 in op de 6e etage van het hoofdgebouw van het STC in Rotterdam.
Japanse aanval
De Ondina bracht in 1945 vlak na het eind van de oorlog 5.000 ton gasolie en 3.000 ton petroleum mee. De brandstof was hoofdzakelijk bedoeld voor verlichting en verwarming. De aanvoer was de symbolische start van Rotterdams naoorlogse opmars als belangrijkste energiehaven van Europa.
De Shell-tanker (9.070 ton laadvermogen) had toen al een bewogen geschiedenis achter de rug. De Ondina was in 1942 als geallieerd schip vanuit Australië op weg naar Iran om daar olie te laden toen het schip op 11 november werd aangevallen door twee Japanse schepen. De Britse mijnenveger Bengal escorteerde de Ondina en opent het vuur op de aanvallers om de Ondina een kans te geven te ontsnappen. Horsman dacht er niet aan om te vluchten en mengde zich met zijn bemanning in het gevecht.
Met een kanon en een kleine voorraad van 34 granaten nemen zij ook een van de Japanse schepen onder vuur. Met succes: de Ondina weet de Hokoko Maru tot zinken te brengen. Het gevecht gaat door met de tweede Japanse aanvaller. Al snel moet de Ondina zich overgeven; de munitie is op.
Torpedo
Horsman beveelt zijn bemanning van boord te gaan met de reddingssloepen. Zelf blijft hij aan boord. Geluk vertelde onlangs op Radio Rijnmond, die aandacht besteedde aan de expositie bij het STC, wat er gebeurde: ‘Het zusterschip Aikoku Maru neemt wraak. Het vuurt een torpedo af op de Ondina en Horsman laat het leven bij de inslag.’ Ook vier andere bemanningsleden overleven de wraakactie niet.
Om de rest van de bemanning bekommeren de Japanners zich niet. Met hun keren ze na een poosje terug naar de Ondina. Het beschadigde schip kan nog varen en ze halen veilig Australië. Het schip blijft de rest van de oorlog heel, zodat het in 1945 de primeur heeft in Rotterdam.
Dit verhaal en andere wetenwaardigheden zijn in tekst en foto’s te zien bij de exposities. Die zijn overdag vrij toegankelijk. Bezoekers dienen zich wel aan te melden bij de ingang van de Zeevaartschool op Terschelling en het STC in Rotterdam.
Het expositieschema in het STC-hoofdgebouw aan de Lloydstraat is als volgt:
1. De Ondina-story
loopt nog tot eind oktober 2015
2. Tekeningen van scheepsmotoren gemaakt door Henk Leys op de Ambachtsschool in Rotterdam
Na afloop van het zeegevecht van de Ondina met de Japanse raiders gingen een paar bemanningsleden voor water en proviand naar de Ondina. Leys constateerde dat het gehavende schip te repareren viel. Na provisorische reparatie liep de Ondina een week na het zeegevecht de haven van Fremantle.
van november 2015 tot eind maart 2016
3. De aan de Nederlandse Koopvaardij toegekende Dagorders
Informatie over de Dagorders, schepen en hun verhalen.
van april tot eind mei 2016
4. De bouw van de reddingsboot Willem Horsman (1955) en de reddingsboot NH1816 (2014)
van juni tot eind september 2016
5. De vijf Kapitein-flats in Zwijndrecht
Informatie over de kapiteins, hun schepen en hun verhalen.
van oktober 2016 tot eind januari 2017
6. De Nederlandse Koopvaardij, Indische Oceaan en Japan
van februari tot half april 2017
7. “Herinneringen” rond de Nederlandse Koopvaardij tijdens de Tweede Wereldoorlog
De Boeg, Erelijst van de Tweede Kamer en dergelijke.
van eind april tot half augustus 2017
8. Militaire Willems-Orden, uitgereikt aan de Nederlandse Koopvaardij
De ridders, hun schepen en hun verhalen.
van eind augustus tot eind oktober 2017
