AIS is nuttig en kan bijdragen aan de veiligheid van het scheepvaartverkeer, daar zijn bijna alle schippers het volmondig mee eens. Maar toch leeft er nog flink wat weerstand tegen het systeem omdat de privacy van de gebruikers nog onvoldoende gegarandeerd is. Tijdens het jaarcongres van Koninklijke Schuttevaer bleek de kritiek zich vooral te richten op de dubbelrol van Rijkswaterstaat: die is verantwoordelijk voor de scheepvaartbegeleiding, maar doet ook controle op naleving van de Binnenvaartwet.
Voorzitter Annemarie Jorritsma en Ineke van der Hee. (foto’s MGR)
Vorig jaar april is die wet van kracht geworden en sinds 1 januari van dit jaar handhaven Rijkswaterstaat (RWS) en de Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) bestuurlijk. “De gele politie” werd RWS genoemd tijdens het congres dat 27 en 28 mei werd gehouden in Ouderkerk aan den IJssel. Die locatie was gekozen omdat de plaatselijke afdeling van Koninklijke Schuttevaer honderd jaar bestaat.
Kwaad bloed
Die controlerende functie zet kwaad bloed bij de schipperij. Zeker in combinatie met de invoering van het Automatic Identification System en de onvermijdelijke toekomstige verplichting het te gebruiken. De AIS-kwestie houdt de gemoederen flink bezig. Het was dan ook het centrale thema van het congres. Vooraf had Koninklijke Schuttevaer de kernvraag al in het programma geformuleerd: kunnen we accepteren dat Rijkswaterstaat, in plaats van het KLPD, onze vaartijden gaat controleren, als zij ook verantwoordelijk is voor het garanderen van onze privacy?
In een voorstel van het hoofdbestuur eist de vereniging dat “AIS slechts dan wettelijk verplicht kan worden wanneer de privacy op een adequate wijze zoveel mogelijk is gewaarborgd, hetgeen inhoudt dat AIS niet gebruikt wordt voor handhaving en toezicht door KLPD of Rijkswaterstaat”. Dat voorstel werd met grote instemming aangenomen.
Koninklijke Schuttevaer-voorzitter Annemarie Jorritsma kondigde aan dat de vereniging verder in discussie gaat met Rijkswaterstaat over het onderwerp. De aanwezige vertegenwoordigers van de dienst gaven aan daar beslist voor open te staan. De boodschap was aangekomen, moet het hoofdbestuur van de vereniging hebben geconstateerd.
Advocaat Marius van Dam is fel gekant tegen het misbruik van AIS-gegevens.
Lastige spagaat
Rijkswaterstaat was op hoog niveau vertegenwoordigd in Ouderkerk aan den IJssel. Ivo ten Broeke, programmamanager River Information Systems en Rijnvaartcommissaris, en Ineke van der Hee, hoofdingenieur-directeur van RWS Zuid Holland en landelijk scheepvaartverkeersmanager, behoorden tot de sprekers op donderdag. Natuurlijk waren zij op de hoogte van de bezwaren die leven bij de beroepsvaart, maar de kritiek die zij te verduren kregen moet hen toch onaangenaam hebben verrast. Al moesten ze toegeven dat de dubbelfunctie als verkeersbegeleider en handhaver Rijkswaterstaat in een lastige spagaat heeft gedwongen. Ten Broeke benadrukte de doelstellingen van Rijkswaterstaat: een veilig en vlot gebruik van de vaarwegen mogelijk maken. AIS kan daarbij helpen.
Van der Hee vertelde dat met de nieuwe Binnenvaartwet de verantwoordelijkheid voor de handhaving is verlegd van het Ministerie van Justitie naar het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. En daarmee is de IVW belast, die voor de controles op het water opdrachtgever is voor Rijkswaterstaat. Dit jaar helpt het Korps landelijke politiediensten nog bij de controles.
Volgens de landelijk scheepvaartverkeersmanager zijn handhaving en scheepvaartbegeleiding te combineren. “Een goede gastheer bekommert zich ook over de veiligheid van zijn gasten en tolereert niet dat gasten zichzelf of anderen in gevaar brengen.” Als zich een onveilige situatie voordoet kan de overheid niet wegkijken, stelde zij.
Onaanvaardbaar
Maar mag daar informatie verkregen via AIS voor worden gebruikt, vroeg voorzitter Annemarie Jorritsma. Ze had in haar jaarrede ook al aangegeven waar Koninklijke Schuttevaer staat: “Wij vinden dat de overheden te snel zijn met een wettelijke verplichting. Ook de gedachte dat zeehavens als Antwerpen, Rotterdam of Rostock afzonderlijk AIS verplicht gaan stellen vinden wij onaanvaardbaar.”
RIS-prgrammamanager Ivo ten Broeke.
Van der Hee leek daarin helder: “De informatie uit IVS90 en AIS is niet bedoeld voor handhaving. Nu niet en nooit niet.” Maar ook nu al is geregeld dat het de politie (op last van het Openbaar Ministerie) bij een duidelijk vermoeden van strafbare feiten om inzage van de opgeslagen gegevens kan vragen. Advocaat Marius van Dam (tevens voorzitter van Schuttevaer-afdeling Rotterdam) vroeg bij de forumdiscussie of een verkeersbegeleider op een post de Waterpolitie inschakelt als hij een overtreding constateert. Ten Broeke reageerde dat het privacyreglement van verkeersbegeleidingssysteem IVS90 – dat ook voor AIS zou gelden – is opgesteld om te voorkomen dat derden inzage krijgen in de gegevens. “Er is nooit gezegd dat handhaving is uitgezonderd. Rijkswaterstaat is toegestaan geweest te handhaven. Daar is misschien weinig mee gedaan, maar het mag wel.” Waarop Van Dam zei: ”Die zaak ligt bij de rechter; we zullen zien.”
Doorgeven van AIS-signalen
Er is nog een tweede privacy-aspect aan AIS dat Koninklijke Schuttevaer eerst dichtgetimmerd wil zien voordat AIS verplicht kan worden gesteld, maar dat kwam mondjesmaat aan bod doordat de discussie zich toespitste op de handhaving. Het gaat om het publiceren van de gegevens door derden op bijvoorbeeld internet. Dan zou iedereen kunnen zien waar individuele schepen varen of stil liggen. Daarom staat in het voorstel van het hoofdbestuur dat het “uitzenden van AIS-signalen via internet
als strafbaar wordt aangemerkt en aangepakt”.
Deze week verscheen het Jaarverslag van Rijkswaterstaat. Daarin staat de uitkomst van een enquête naar wat de beroepsvaart van de diesntverlening vindt. Schippers bleken overwegend tevreden te zijn.
Volgens Ten Broeke is dit onderdeel voldoende geregeld in het convenant dat de binnenvaartorganisaties in 2006 tekenden met toenmalig minister Karla Peijs: dat “het uit te zenden AIS-bericht beperkt zal blijven tot de positie van het schip en identificatie” en dat “de huidige waarborgen van privacy” van kracht blijven. Daarmee werd destijds gedoeld op het privacyreglement van IVS90.
“Volgens de juristen van Verkeer en Waterstaat is het eerste punt geen privacyonderwerp: de positie en de naam van een schip kan iedereen vanaf de wal zien”, aldus Ten Broeke. Daarmee is de kwestie wel geregeld, vindt hij. “De juridische afdeling onderzoekt nog wel de mogelijkheden tot het verbieden van het doorgeven van AIS-signalen.”
Voor de schippers is dat verbod (en de controle op overtreding) echter cruciaal. Uit het oogpunt van veiligheid, maar ook uit commercieel belang. Ze zijn bang dat bevrachters en verladers via websites waarop de posities van schepen te zien zijn, informatie krijgen over de beschikbaarheid van scheepsruimte. Dat zou de onderhandelingspositie van de binnenvaartondernemers danig verslechteren.
