Een prachtig podium kreeg de binnenvaart woensdag 30 november in de Tweede Kamer. Tijdens de Rondetafel Beprijzing en Markt Binnenvaart konden vertegenwoordigers uit de branche, deskundigen en andere betrokkenen hun visie geven op de situatie in de sector, wat er gedaan kan worden om die te verbeteren en wie dat zou moeten doen. Maar of de politici het daarover eens worden en de binnenvaart er iets mee opschiet, is de vraag.
Het initiatief van de rondetafel kwam van twee binnenvaartwoordvoerders: Lutz Jacobi (PvdA) en Eric Smaling (SP). Andere Kamerleden uit de vaste Commissie Infrastructuur & Milieu die aanwezig waren, waren Betty de Boer (VVD, die als voorzitter optrad), Salima Belhaj (D66) en Erik Ronnes (CDA). Dion Grauss (PVV) moest direct na de opening weg en liet zich vertegenwoordigen door een fractiemedewerker.
De rondetafel kwam er na de lobby door de ASV richting Den Haag om iets te doen aan de slechte marktsituatie in de binnenvaart. Zelf heeft de vereniging daarvoor een plan uitgewerkt: Agora, een veiling waar verladers alle droge lading op de spotmarkt zouden moeten aanbieden, die een onafhankelijke veilingmeester dan verdeelt.
Jacobi en Smaling zien daar wel iets in. Vandaar hun initiatief voor de rondetafel. Het mag ook iets anders zijn dan Agora, gaven ze al eerder aan, maar ze willen de schippers te hulp komen. “Waar zit de ruimte, wat is de knop om beprijzing mogelijk te maken zodat schippers niet meer onder de kostprijs hoeven te varen”, vroeg Jacobi meermaals aan de gasten. Een helder antwoord kwam er niet, laat staan een eensluidend antwoord.
Samenwerkingsverbanden
Martin Quispel van STC-Nestra was een van de deskundigen die door de Tweede Kamer was uitgenodigd. De onderzoeker wees op het rapport Versterking van de marktstructuur in de binnenvaart dat zijn organisatie in 2015 in samenwerking met ministerie van I&M en Maverick Advocaten heeft opgesteld. Daarin is aandacht voor de ongelijke machtsverdeling in de binnenvaart, die eigenlijk twee markten telt: de primaire markt is die tussen 250 verladers en 250 bevrachters; de secundaire markt is die tussen dezelfde 250 bevrachters en 5.000 binnenvaartondernemers.
Om de onderhandelingspositie van binnenvaartondernemers te verbeteren, zouden ze moeten gaan samenwerken in commerciële samenwerkingsverbanden. Dat advies wordt al ruim twintig jaar gegeven. En ook nu weer in combinatie met transparantie en marktinformatie. Als die er zou zijn, kunnen schippers beter onderhandelen en eerlijker prijzen bedingen.
Frits Bienfait van Van Dam & Kruidenier Advocaten vroeg zich af of de binnenvaartmarkt wel zonder een vorm van regulering kan aangezien er altijd reservecapaciteit nodig is voor pieken en in tijden van laagwater. Hij suggereerde dat de overheid actief kan aansturen op vervoer over water. Dat is ook in het algemeen belang. “Als de trucks op de A15 in de file staan, zie je er vlak naast een bijna lege rivier. In Frankrijk hebben ze ook zoiets gedaan: daar moest alle over het spoor.”
Gezonde marktwerking
Ingrijpen in de markt door de overheid is sowieso geen optie volgens Pablo Amador Sanchez van de Autoriteit Consument & Markt. Net zomin als afspraken tussen schippers over prijzen, het verdelen van vaarroutes of ladingsoorten. Het vrije spel van vraag en aanbod moet de ruimte krijgen. Daar profiteren volgens hem ook schippers van, “maar de schaduwzijde is dat er risico’s zijn en dat je failliet kunt gaan”.
Voor commerciële samenwerkingsverbanden is in de Mededingingswetgeving wél ruimte, gaf hij aan. Op de vraag van Smaling of de wet Agora ook toestaat, zei hij: “Het gaat om de manier waarop de diensten worden verkocht. Een goede veiling kan een heel gezonde marktwerking opleveren. Als de grenzen maar in acht genomen worden.”
Bienfait: “Zit het niet in het woord ‘verplicht’… Als gebruik van de veiling verplicht is, heb je de Evenredige Vrachtverdeling en die is verboden.”
Onder de kostprijs
Sunniva Fluitsma stelde dat het niet goed gaat in de binnenvaart. De ASV-voorzitter is klaar met alle rapporten die constateren dat de sector problemen heeft, maar dat de toekomst er zonnig uitziet. “We zijn versnipperd horen we ook steeds. Hoe komt dat? Door al die familiebedrijven. En waarom zijn het vooral familiebedrijven? Omdat de vrouw gratis meewerkt. Dat kan niet anders, want we moeten onder de kostprijs werken. Dus is er geen geld voor vergroening en zijn de kleinere schepen massaal aan het verdwijnen.”
De ASV heeft die rapporten eens op een andere manier bekeken en daaruit het plan voor Agora gedestilleerd. Dat veilingsysteem zou volgens Fluitsma bij DG MOVE van de Europese Commissie welwillend zijn ontvangen.
Martin Seine, bestuurder van en zelf varen voor coöperatie PTC, ziet weinig in Agora. “Zo’n veilingsysteem werkt net als een tendersysteem: het contract wordt dermate uitgekleed dat het uiteindelijk alleen om een laag tarief gaat.”
Hij zweert bij een coöperatie: in die samenwerkingsvorm kunnen schippers klanten vervoerszekerheid bieden en extra service. Daartegenover staat dan ook een betere prijs. “De coöperatie is een van de weinige vormen waarin je je als sparringpartner kunt laten gelden. Langdurige contracten zorgen voor stabiliteit – dat is gunstig voor de verlader en voor de vervoerder.”
Het valt wel mee
De boodschap van Martin van Dijk, voorzitter van de Vereniging van Scheepsbevrachters en Logistieke Dienstverleners, en CBRB-directeur Robert Kasteel kwam erop neer dat et in de binnenvaart eigenlijk helemaal niet zo slecht gaat. De laatste zei over de crisis: “Eigenlijk is de binnenvaart niet heel anders dan andere sectoren. Als je kijkt naar het aantal faillissementen is dat in de binnenvaart nog meegevallen. Als CBRB vinden we dat de overheid geen rol heeft om in de markt in te grijpen.”
“Zo weinig faillissementen?”, reageerde Fluitsma. “Veel schippers gaan formeel niet failliet want de bank kan dat niet aan. Maar technisch zijn ze wél failliet. Willen we de situatie verbeteren of blijven we aanmodderen?”
Geen geld voor vergroening
In het derde en laatste deel van het programma kwam de vergroening aan bod. Iedereen was het erover eens dat binnenvaartondernemers te weinig verdienen om op eigen tracht te investeren in schone technieken. Terwijl die mogelijkheden er technisch wel zijn. Ruim honderd schepen, de voorlopers, hebben die gekregen dankzij subsidies. Directeur Khalid Tachi van het Expertise- en InnovatieCentrum Binnenvaart schetste dat daarmee inzicht is verkregen in wat werkt en wat niet.
Maar een hogere vrachtprijs levert verduurzaming niet op, vertelde Jacob Verdonk van motorschip Anda. Hij heeft geen cent extra verdiend sinds hij in 2009 zijn groene schip in de vaart bracht – alle certificaten en marketinginspanningen ten spijt.
Wilco Volker van het BVB pleitte voor extra inspanningen om lading naar de het water te halen. Bundeling van ladingpakketten en gericht advies en voorlichting aan verladers – zoals Maatwerk binnenvaart dat al doet – kan daarvoor zorgen.
Voorzitter Roland Kortenhorst herhaalde het eerdere voorstel van Koninklijke BLN-Schuttevaer. In juli diende de vereniging samen met Netherlands Maritime Technology een petitie in: dat vergroeningsplan zou op korte termijn voor een reductie van 40 procent CO2 kunnen zorgen. De kern: richt een fonds op waaruit scheepseigenaren subsidie krijgen voor de onrendabele top van een duurzame investering. Dus alleen voor dat deel dat het vervoer duurder maakt en dat de schipper niet vergoed krijgt in de vorm van een hogere vrachtprijs. “Dat is in het maatschappelijk belang: minder uitstoot en minder files”, aldus Kortenhorst. De Nederlandse overheid paste zo’n zelfde principe al eerder toe: bij wind op zee. De SDE+-regeling waarnaar hij verwees, zorgde voor een spectaculaire toename van de investering in windenergie.
Hoe nu verder?
De vraag is nu: wat gebeurt er met de uitkomsten van de rondetafel? Wat levert die de binnenvaart op? Jacobi en Smaling wilden de informatie benutten voor een initatiefnota om aangepast beleid voor te leggen aan minister Schultz van Haegen. Of ze dan brede sturen van de andere partijen krijgen is de vraag. De Boer gaf na afloop aan dat de binnenvaart vooral zelf aan zet is. “Nieuwe technologieën willen we best stimuleren. Schepen subsidiëren is echter een stap te ver. We kunnen als overheid wel worden voor gunstige randvoorwaarden.”
Een week eerder had zij, met brede steun van de Kamer, een motie ingediend om geld te steken in kades zodat meer bedrijven eenvoudiger van vervoer over water gebruik kunnen maken.
