Vanuit het maatschappelijk gezichtspunt is er reden tot zorg over de binnenvaartmarkt. De markt toont bepaald gebreken. Dit uit zich onder andere in langdurige overcapaciteit, afnemende belangstelling van nieuw en talentvol ondernemerschap en van innovatie. Tot deze eindconclusie komen prof. dr. ir. Gert van Dijk (hoogleraar Cooperative Entrepreneurship aan Nyenrode), dr. ir. Onno F. van Bekkum en ir. Karel van den Boogaard in het onderzoek ‘Markwerking en Samenwerking in de binnenvaart’, dat zij verrichtten in opdracht van het Transitiecomité.
Overzicht van de keten in het onderzoek. (illustratie uit rapport Marktwerking en samenwerking in de binnenvaart).
De aanbevelingen klinken bekend: capaciteitsbeheersing, samenwerking en meer informatie. In het rapport wordt netjes ontrafeld hoe de markt in elkaar zit. Dat is gedaan aan de hand van gesprekken met binnenvaartondernemers (20), bevrachters (9), verladers (3), coöperaties (4) en brancheorganisaties (7) en overige deskundigen (44).
De onderzoekers zijn bekend in de land- en tuinbouw. Ze hebben de keten bestudeerd in de binnenvaart. Dat houdt in de keten van verladers, bevrachters, coöperaties, schippers, op- en overslagbedrijven en ontvangers. Die keten is volgens de onderzoekers ‘onder de maat gedocumenteerd’. “…wat een indicatie is voor hoe de keten is georganiseerd. Niet goed dus. Voor niemand goed. Voor de uiteindelijke vragers in de markt niet, voor de bevrachters niet, en, zeker zoals het nu gaat, voor de schippers niet. Het kan zoveel beter. De efficiëntie in de keten kan worden verhoogd. Onze conclusie is dat meer samenwerking, tussen schippers horizontaal, maar zeker ook verticaal – tussen de schakels van de keten dus – gewenst en mogelijk is.”
Capaciteit
Om de uit de hand gelopen reservecapaciteit te kunnen beheersen, denken de onderzoekers aan een sectororganisatie (een bedrijfschap voor de binnenvaart), overheidsregulering of regie door banken. Ze noemen dit echter allemaal zelf ‘twijfelachtig of langs deze lijnen initiatief verwacht mag worden’. Dus komen ze uit op samenwerking tussen schippers, maar ook daarbij doen ze nauwelijks nieuwe suggesties: “Waar initiatieven vooralsnog ontbreken, kun je beginnen met een uitnodiging aan schippers die qua ondernemerschap opvallen. Een gezelschap van dergelijke personen met visie en capaciteiten kan een bal aan het rollen krijgen. Het spitst zich toe op een heel eenvoudige vraag: ‘Onder welke voorwaarden ben jij bereid ja te zeggen tegen samenwerking?’” Maar bij de ‘behandeling’ van EUBO – het initiatief van twee jaar geleden om grootscheepse samenwerkingsverbanden op te zetten – komen ze tot de conclusie dat alle betrokkenen een ‘nare nasmaak’ ervan hebben. “…waar allerlei bijzondere ontwikkelingen in samen kwamen die illustratief zijn voor hoe het in de sector soms niet ‘werkt’.”
Informatie
Meer betrouwbare informatie moet er beschikbaar komen voor de binnenvaart. Al vele jaren is dat ook een toezegging van zowel het Nederlandse ministerie als de Europese Commissie, maar daar maken de onderzoekers geen melding van. Ze geven wel een indicatie van hoe het zou moeten: “De paar bronnen van primaire dataverzameling over prijzen laten qua representativiteit en/of betrouwbaarheid te wensen over. Daar zou de sector aandacht aan moeten besteden, waarbij men tenminste het NEA, Logos en Vrachtindicator dient te betrekken. Aanvullend zouden boekhoudbureaus en de fiscus ook moeten kunnen beschikken over data.”
Agora
De onderzoekers komen tenslotte met een voorstel voor een elektronische veilingbeurs voor de binnenvaart, een agora. Een virtuele plek waar alle informatie over ladingen, beschikbaarheid van schepen en prijzen beschikbaar is en in neutrale handen van de veilingmeester. Ze geven in het rapport een beknopte omschrijving van het prijsvormingsmechanisme in die veiling site.
